ह. भ. प. संतकवी श्री दासगणू महाराजकृत श्री गजानन विजय ग्रंथाची संक्षिप्त पाठावृत्ती
॥ श्री गणेशाय नमः ॥ ॐ द्रां दत्तात्रेयाय नमः ॥ ॐ नमो भगवते श्री गजानन महाराजाय ॥ एक खेर्डेगांवचा । रहिवासी मेहकर तालुक्याचा । बंडूतात्या नांवाचा । ब्राह्मण होता विबुध हो ॥१॥ हा बंडूतात्या ब्राह्मण । सदाचारसंपन्न । उदार होतें ज्याचें मन । गृहस्थाश्रम चालवी ॥२॥ या बंडूतात्या घरीं । पाहुणे येती वरच्यावरी । तो अवघ्यांची साच करी । सरबराई निजांगें ॥३॥ ऐसा क्रम चालला । संचय अवघा संपला । आली पाळी बिचार्याला । कर्ज काढणें साहूचें ॥४॥ घरदार पडलें गहाण । अगणित झालें तया ऋण । लोकांप्रती दावण्या वदन । लाज वाटूं लागली ॥५॥ तगादे करिती सावकार । शिपाई धाडून वरच्यावर । भागवण्यासी दोन प्रहर । अडचण पडूं लागली ॥६॥ कांता बोले टाकून । मुलें करिती अपमान । पत गेली उडून । उसने न कोणी देती हो ॥७॥ ऐशा तापें तापला । जीव द्याया तयार झाला । पैसा संपतां प्रपंचाला । कांहीं नसे किंमत ॥८॥ बंडूतात्या विचार करी । जीव कोठें देऊं तरी । अफू खाऊन मरूं जरी । तरी ती घ्याया पैसा नसे ॥९॥ यापेक्षां हिमालया । जावे वाटे जीव द्याया । आत्महत्येचा ते ठायां । दोषही ना लागेल ॥१०॥ ऐसा करूनि विचार । पडला घराच्या बाहेर । अखेरचा तो नमस्कार । केला त्यानें प्रपंचाला ॥११॥ बंडूतात्या म्हणे मनीं । हे दीनदयाळा चक्रपाणी । अवकृपा मजलागोनी । कां रे ऐसी केलीस ? ॥१२॥ तुझ्यावरी विश्वास माझा । पूर्ण होता अधोक्षजा । तूं रंकाचा करिसी राजा । ऐसें ऐकिलें पुराणीं ॥१३॥ ऐसें मनीं बोलला । तिकिट घ्याया लागला । तों एक भेटला । विप्र त्यासी स्टेशनांत ॥१४॥ आपल्या वर्हाड प्रातांत । श्रीगजानन महासंत । आहेत अवतरले सांप्रत । त्यांच्या दर्शना जाय तूं ॥१५॥ संतदर्शन आजवरी । वायां न गेलें भूमीवरी । उगीच त्रासून अंतरीं । भलतें कांहीं करूं नको ॥१६॥ ऐसें बोलतां ब्राह्मण । तात्या गेला गोंधळून । म्हणे हा मनुष्य कोण ? । अवचित मसी भेटला ॥१७॥ कांहीं असो शेगांवासी । जाऊन वंदूं समर्थांसी । ऐसें बोलून मानसीं । शेगांवासी पातला ॥१८॥ दर्शना गेला ब्राह्मण । तो महाराज वदले हांसून । कां रे देशी जाऊन प्राण । हिमालयासी बंडूतात्या ॥१९॥ अरे आत्महत्या करूं नये । हताश कदापि होऊं नये । प्रयत्न करण्या चुकूं नये । साध्य वस्तु साधण्यास ॥२०॥ जा आतां घरीं परत । राहूं नको लवही येथ । बापा तुझ्या मळ्यांत । आहे एक म्हसोबा ॥२१॥ त्या म्हसोबाच्या पूर्वेसी । बाभुळीच्या झाडापासी । खोदून पहा मेदिनीसी । दोन प्रहर रात्रीला ॥२२॥ काम जमीन खोदण्याचें । तूंच एकटा करी साचें । खालीं तीन फुटांचें । द्रव्य तुजला सांपडेल ॥२३॥ त्यांतून थोडें कर्जदारां । देऊनी ऋणमुक्त होई खरा । नको सोडूंस बायकापोरां । उसनें वैराग्य वाहूं नको ॥२४॥ ऐसे बोलतां गजानन । आनंदला तो ब्राह्मण । आला खेर्ड्यास परतून । राख पुसून अंगाची ॥२५॥ रात्रीचिया वेळेला । मळ्यांत म्हसोबापासी आला । बाभुळीखालीं लागला । जमीन खोदाया कारण ॥२६॥ तों तीन फुटांवर । लागली श्रोते घागर । एक तांब्याची साचार । वेळणी होती जिच्या मुखा ॥२७॥ त्या तांब्याच्या घागरींत । मोहरा सोन्याच्या चार शत । पडल्या त्याच्या दृष्टीप्रत । मग काय विचारितां ? ॥२८॥ त्याच द्रव्येंकरून । फेडिलें त्यानें अवघें ऋण । मळा होता पडला गहाण । तोही आणिला सोडवोनी ॥२९॥ घडी बसली प्रपंचाची । ही गजाननकृपेनें साची । वृत्ति बंडूतात्याची । गेली अती आनंदून ॥३०॥ बंडूतात्यास तैसें झालें । दुःखाचे ते दिवस सरलें । मग त्यानें पुढें केलें । येणे पाहा शेगांवा ॥३१॥ दानधर्म तेथे केला । मोठ्या प्रमाणामाजीं भला । गजाननाच्या पदीं झाला । लीन अनन्यभावानें ॥३२॥ तई महाराज वदले त्यासी । आम्हांस कां रे वंदिसी ? । ज्यानें दिला आहे तुसी । द्रव्यघट तो वंदी तया ॥३३॥ जन सुखाचे सोबती । निर्वाणीचा श्रीपती । त्याची सदैव करी भक्ती । तो न उपेक्षी कदा तुला ॥३४॥ ऐसा उपदेश ऐकिला । समर्थांसी वंदून भला । बंडूतात्या गांवास गेला । आपुल्या अती आनंदें ॥३५॥ एकेकाली सोमवती । पर्व आले निश्चिती । जी कां अमावस्या येती । सोमवारीं ती सोमवती हो ॥३६॥ या सोमवतीचें महिमान । पुराणांत केलें कथन । या दिवशीं नर्मदास्नान । अवश्य म्हणती करावे ॥३७॥ म्हणून शेगांवची मंडळी । नर्मदेस जाया तयार झाली । तयारी त्यांनी अवघी केली । पडशा वगैरे भरून ॥३८॥ मार्तंड पाटील, बंकटलाल । मारुती चंद्रभान, बजरंगलाल । यांनीं केला एक मेळ । ओंकारेश्वरी जाण्याचा ॥३९॥ बंकटलाल म्हणे अवघ्यांसी । आपण जातों नर्मदेसी । घेऊ सांगाते महाराजांसी । स्नान कराया नर्मदेचें ॥४०॥ चौघे मठामाजीं आलें । समर्थां विनवूं लागलें । ओंकारेश्वरी गुरुमाऊले । चला आमुच्या समवेत ॥४१॥ महाराज म्हणाले तयासी । आहे नर्मदा माझ्यापाशीं । उगीच त्रास द्यायासी । जाऊं कशाला तिला मग ? ॥४२॥ आतां पर्वाचें प्रयोजन । नाहीं राहिलें मजलागून । ऐसें ऐकतां चौघे जण । घट्ट धरिती पायांला ॥४३॥ कांही असो तेथवरी । चला आमुच्या बरोबरी । लगेच येऊं माघारी । स्नान करूनी नर्मदेचें ॥४४॥ समर्थ म्हणाले मी तेथ । आल्या होईल विपरीत । मग तुम्ही दोष मात्र । देऊं नये आम्हांला ॥४५॥ ऐसें मठांत बोलणें झालें । अवघें ओंकारेश्वरा आलें । पर्वासाठीं मिळाले । लोक तेथें अपार ॥४६॥ नर्मदेचे अवघे घाट । स्त्रीपुरुषांनीं भरलें दाट । मुंगीलाही नसे वाट । जाया हराच्या मंदिरीं ॥४७॥ पर्व संपेपर्यंत । अभिषेकाची मंदिरांत । गर्दी झाली अत्यंत । शब्द कोणाचा कोणा न कळे ॥४८॥ रम्यशा त्या ओंकारीं । समर्थांची बैसली स्वारी । पद्मासन घालूनी कांठावरी । त्या महानदी नर्मदेच्या ॥४९॥ चौघे दर्शन घेऊन आले । समर्था विनवूं लागले । आतां पाहिजे सोडिले । जाणें सडकेनें आपणा ॥५०॥ कां कीं भीड झाली फार । गाड्या मोडती वरचेवर । बैल गाडीचे बुजार । आहेत आपुल्या त्यांतूनी ॥५१॥ परत बसून गाडींत । जाणें न निर्भय वाटत । म्हणून या नावेंत । बसून जाऊं स्टेशनाला ॥५२॥ तुम्हांस वाटेल, तेच करा । आम्हां न कांहीं विचारा । मी वचनांत गुंतलो खरा । तुम्ही बसाल तेथें येऊं ॥५३॥ ऐसें समर्थ बोलले । त्यांच्यासवें नावेंत बैसलें । गर्दीतून जाऊं लागले । खेडीघाट स्टेशनाला ॥५४॥ तों नदींत मध्यंतरीं । नाव आदळली खडकावरी । फळी फुटून गेली सारी । तिच्या बुडाची एक हो ॥५५॥ छिद्र पडलें आरपार । येऊं लागलें आंत नीर । नावाड्यानें सत्वर । नदींत उड्या टाकिल्या ॥५६॥ परी महाराज निर्धास्त होते । ' गिनगिन गणांत बोते ' । ऐसें भजन मुखातें । चाललें होतें अखंड ॥५७॥ मार्तंड बजरंग मारुती । घाबरून गेले अती । उडूं लागली धडधडा छाती । बंकटलालाची विबुध हो ॥५८॥ चवघे समर्थां बोलले । आम्ही अपराधी आहों भले । आम्ही न तुमचे ऐकिले । शेगांवांत दयाळा ॥५९॥ ऐसें जो ते बोलतात । तों निम्म्यावरी पाण्यांत । नाव बुडाली लोटत लोटत । एक फर्लांग गेली हो ॥६०॥ कांठी लोक बोलती ऐसें । मेली हीं पांच माणसें । आतां यांचा भरवंसा नसे । अथांग पाणी नर्मदेला ॥६१॥ तई म्हणाले गजानन । नका होऊं हैराण । तुमच्या जीवालागून । धक्का न लावी नर्मदा ॥६२॥ ऐसें म्हणून स्तवन केलें । नर्मदेचें त्यांनी भले । हे चवघे बैसले । हात जोडून नावेंत ॥६३॥
श्लोक ( अनुष्टुप छंद )
नर्मदे मंगले देवी । रेवे अशुभनाशिनी ।
मंतु क्षमा करी यांचा । दयाळू होऊनी मनीं ॥
ऐसें स्तवन चाललें । तों आतील पाणी निघून गेलें । नर्मदेनें लाविलें । आपुल्या करांस त्या छिद्रा ॥६४॥ नाव श्रोते पहिल्यापरी । आली जलाचिया वरी । त्या नावेच्या बरोबरी । होती प्रत्यक्ष नर्मदा ॥६५॥ कोळीणीचा धरला वेष । मस्तकावरी कुरळ केश । भिजविले जियेच्या वस्त्रास । कंबरेपर्यंत जलानें ॥६६॥ नौका कांठास लागली । अवघ्यांनी ती पाहिली । आश्चर्यचकित मुद्रा केली । पाहून तळीच्या छिद्राला ॥६७॥ ही बाई होती म्हणून । आमुचे हे वांचले प्राण । बाई आपण कोठील कोण ? । हे कांहीं सांगा हो ॥६८॥ सोडा वस्त्र भिजलेलें । आम्ही नवें देतों भलें । तईं नर्मदेनें पहा केलें । ऐशा रीतीनें भाषण ॥६९॥ मी ओंकार कोळ्याची कन्यका । माझें नांव नर्मदा ऐका । आम्हां परिपाठ आहे देखा । ओलें वस्त्र नेसण्याचा ॥७०॥ मी ओलीच राहतें निरंतर । माझें रूप आहे नीर । ऐसें बोलून नमस्कार । करून गेली गजानना ॥७१॥ क्षणामाजी नाहीशी । झाली ती नर्मदेसी । वीज चमकून आकाशी । घनीं जैसी लीन होते ॥७२॥ तो पहातां प्रकार । चवघे आनंदले फार । कळला स्वामींचा अधिकार । नर्मदा आली दर्शना ॥७३॥ बंकट विचारी खोदून । समर्था ही स्त्री कोण ? । ते सांगावें फोडून । गुप्त कांहीं ठेवूं नका ॥७४॥ तईं महाराज वदले तत्त्वतां । तुम्ही जे कां विचारितां । तो कथिला आहे गाथा । नर्मदेनें तुम्हांस ॥७५॥ अरे ती प्रत्यक्ष नर्मदा । संशय तेथें न घ्यावा कदा । संकटामाजी देते सदा । हात ती आपुल्या भक्तातें ॥७६॥ म्हणून तिचा जयजयकार । करा मोठ्यानें एक वार । जय जय नर्मदे निरंतर । ऐसेंच रक्षण अंबे करी ॥७७॥ ऐसें ऐकतां वचन । बंकटलालादि चवघे जण । समर्थांचे दिव्य चरण । वंदूं लागलें क्षणक्षणां ॥७८॥ सदाशिव रंगनाथ वानवळे । एक्या गृहस्थासमवेत भलें । शेगांवांत येते झाले । महाराजांच्या दर्शना ॥७९॥ या सदाशिवाकारण । टोपण नांव तात्या जाण । हे माधवनाथाचे छात्रगण । चित्रकूटच्या होते हो ॥८०॥ सदाशिव आले शेगांवाला । जेव्हां श्रींच्या दर्शनाला । तेव्हां महाराज भोजनाला । बसले होते मठांत ॥८१॥ वानवळे येतांक्षणीं । महाराज बोलले मोठ्यांनीं । अरे नाथाच्या शिष्यालागुनी । बसवा आणून माझ्यापुढें ॥८२॥ त्यांचे गुरु माधवनाथ । गेले जेवून इतक्यांत । मठीं माझ्या समवेत । तों हे दोघे पातले ॥८३॥ आतां हे मागून आले । गुरु त्यांचे निघून गेले । विडा न घेतां भले । त्याची करू पूर्तता ॥८४॥ रीतिप्रमाणें सत्कार केला । वानवळ्याचा शेगांवाला । जातांना त्या निरोप दिला । समर्थांनीं येणे रीतिं ॥८५॥ तुम्ही माधवनाथाला । असेच जा भेटण्याला । त्यांचा येथें राहिला । विडा तो त्या द्यायास ॥८६॥ म्हणा " साथें भोजन हुआ । बिडा तुम्हारा याही रहा । तो आम्ही आणिला पाहा । नाथां तुम्हां द्यावयास " ॥८७॥ हें सारें बोलणें । ऐकलें त्या वानवळ्यानें । घेऊन विड्याची दोन पानें । गमन करिता जाहला ॥८८॥ माधवनाथा हकीकत । त्यानें कथिली इत्थंभूत । महाराज आपण शेगांवांत । आला होता कां ते दिनीं ? ॥८९॥ गजानन जे बोलले । तैसेंच आहे जाहलें । भोजनसमयीं त्यांनीं केलें । स्मरण माझें तीच भेट ॥९०॥ त्यांचा माझा एक प्राण । शरीरें ही मात्र भिन्न भिन्न । हें आहे खोल ज्ञान । तें न इतुक्यात कळें तुम्हां ॥९१॥ बरें झालें आणिला । आमुचा विडा तुम्हीं भला । जो होता राहिला । शेगांवी शिष्य हो ॥९२॥ पानें देता वानवळ्यांनीं । ती भक्षिली नाथांनी । खलबत्त्यांत कुटूनी । थोडा प्रसाद दिला त्याला ॥९३॥ संतभेटी होती कैसी । हें चांगदेवपासष्टीसी । सांगते झाले ज्ञानराशी । श्रीज्ञानेश्वर महाराज ॥९४॥ शेख महंमद श्रीगोंद्यांत । तुकाराम होतें देहूंत । आग लागतां मंडपाप्रत । देहूमाजीं कीर्तनाच्या ॥९५॥ ती शेख महंमदांनी । विझविली श्रीगोंद्यांत बैसूनी । हें महिपतींनीं लिहूनी । ठेविले भक्तिविजयांत ॥९६॥ जाऊन हळी खेड्यांत । विहिरींत बुडतां पाटीलसुत । वांचविलें देऊन हात । महाराज माणिकप्रभूंनीं ॥९७॥ योगी वाटेल तेथोनी । भेटे एकमेकां लागुनी । भेट ठायींच बैसोनी । होते त्याचें कौतुक हें ॥९८॥ शुभं भवतु ॥ श्रीहरिहरार्पणमस्तु ॥
॥ इति चतुर्दशोध्यायः समाप्तः ॥
No comments:
Post a Comment