ह. भ. प. संतकवी श्री दासगणू महाराजकृत श्री गजानन विजय ग्रंथाची संक्षिप्त पाठावृत्ती
॥ श्री गणेशाय नमः ॥ ॐ द्रां दत्तात्रेयाय नमः ॥ ॐ नमो भगवते श्री गजानन महाराजाय ॥ गजानन माया अघटित । कोण जाणें तिजप्रत । महाराजांचा एक भक्त । पुंडलीक नामें मुंडगांवीं ॥१॥ हा शेगांवची करी वारी । समर्थांविषयीं प्रेम भारी । हमेशा त्यांचें चिंतन करी । एकाग्रशा मनानें ॥२॥ त्याच गांवीं भागाबाई । एक ठाकरीण होती पाही । निष्ठा तिची एक्याही । ठिकाणासी बसत नसे ॥३॥ ती बोलली पुंडलीकाला । तुझा जन्म वायां गेला । कां कीं तूं नाहीं केला । सद्गुरु तो आपणांतें ॥४॥ गजाननाच्या वार्या करिसी । सद्गुरु त्याला मानिसी । परी त्यानें सांग तुसी । मंत्र कानीं कथिला कां ? ॥५॥ तुझा ताप बरा झाला । म्हणून तूं मानिसी त्याला । या काकतालीयन्यायाला । बळी पुंडलिका पडूं नको ॥६॥ म्हणून तुला सांगतें । चाल अंजनगांवातें । केजाजीच्या शिष्यातें । आपण दोघे गुरु करूं ॥७॥ तो भोकरे पुंडलीक । होता मनाचा भाविक । भागीच्या भाषणें देख । चित्त त्याचें घोटाळलें ॥८॥ त्यानें ऐसा विचार केला । उदईक अंजनगांवाला । जाऊं कीर्तन ऐकण्याला । पुढचा विचार पुढें करूं ॥९॥ ऐसा विचार करून । भागीसी बोलला जाण । अंजनगांवालागून । चाल येतों तुझ्यासवें ॥१०॥ दोघांचा विचार झाला । पुंडलीक रात्री स्वस्थ निजला । तो तीन प्रहर रात्रीला । काय घडलें तें ऐका ॥११॥ पुंडलीकाच्या समोर । एक पुरुष दिगंबर । उभा राहिला साचार । थेट समर्थांच्या परी ॥१२॥ पुरुष म्हणे रे पुंडलीका । अंजनगांवासी जातोस कां ? । गुरु करायातें निका । त्या भागीच्या सल्ल्यानें ॥१३॥ जातोस तरी जावें त्वरित । त्याचें नांव काशिनाथ । तेथें जातां फिटेल भ्रांत । तुझी वेड्या निश्चयें ॥१४॥ कानांत कांहीं बोलला । म्हणून कां तो गुरु झाला । लोक कानगोष्टीला । किती तरी करतात ॥१५॥ मग ते एकमेकांचे । काय गुरु होती साचे । नादीं दंभाचाराचे । त्वां पुंडलीका पडूं नये ॥१६॥ तूं इकडे करी कान । मंत्र देतों तुजकारण । ' गण गण ' ऐसे बोलून । महाराज स्तब्ध जहाले ॥१७॥ आणखी काय आहे आस । ती मी आज पुरवीन खास । ऐसे ऐकतां पुंडलीकास । आनंद अति जहाला ॥१८॥ पाहूं लागला निरखून । स्वप्नीं त्या पुरुषालागून । तों पाहिलें गजानन । शेगांवचे स्वामी पहा ॥१९॥ पुंडलीक म्हणे गुरुराया । पादुका द्या ह्या मला सदया । नित्य पूजा करावया । यावीण आणखी आस नसे ॥२०॥ बरें ! उद्या दोन प्रहर । दिवस येतां साचार । पादुकांची पूजा कर । ह्या मी दिधल्या घेई तुला ॥२१॥ पादुका त्या घ्यावयाला । स्वप्नीं पुंडलीक उठून बसला । तोंच आली तयाला । साक्षात् जागृति श्रोते हो ॥२२॥ उलगडा कांहीं होईना । संशय मनींचा जाईना । म्हणे स्वामींच्या भाषणा । बाट न लागला आजवरी ॥२३॥ तैसेच उद्या दोन प्रहरीं । पादुकांची पूजा करी । ऐसे बोलले साक्षात्कारी । त्याचा समजू काय अर्थ ? ॥२४॥ ऐसें नाना तर्क करी । पुंडलीक आपल्या अंतरीं । तो इतक्यांत आली घरीं । भागी ठाकरीण बोलावण्या ॥२५॥ पुंडलीक म्हणे भागाबाई । मी कांहीं येत नाहीं । मर्जी असल्यास तूंच जाई । अंजनगांवाकारणें ॥२६॥ मीं जो एकदां गुरु केला । श्रीगजानन महाराजाला । तो न आतां सोडी भला । हाच माझा निश्चय ॥२७॥ तें ऐकतां भागाबाई । अंजनगांवास गेली पाही । आतां मुंडगांवाचें ठाईं । काय झालें तें ऐका ॥२८॥ झ्यामसिंग रजपूत । गेला होता शेगांवांत । दर्शन स्वामींचें घेण्याप्रत । दोन दिवस याच्या आधीं ॥२९॥ तो जेव्हां मुंडगावाला । येण्या परत निघाला । तईं बाळाभाऊला । ऐसे बोलले महाराज ॥३०॥ या पादुका पुंडलीकासी । द्याया देई याच्यापासी । समर्थ आज्ञा होतां ऐशी । तैसेंच केलें बाळानें ॥३१॥ करीं घेऊन पादुका । झ्यामसिंगास बोलला देखा । भोकरे जो का पुंडलीका । तुमच्या गांवींचा असे हो ॥३२॥ त्यास ह्या द्या नेऊन । करावयासी पूजन । तें झ्यामसिंगे ऐकून । पादुका घेतां जाहला ॥३३॥ झ्यामसिंग आला मुंडगांवांत । तों पुंडलीक भेटला वेशीत । पुसूं लागला त्याप्रत । कुशलवृत्त समर्थांचें ॥३४॥ प्रसाद मला द्यावयासी । कांही दिला कां तुम्हापासी ? । हें ऐकतां झ्यामसिंगासी । महदाश्चर्य वाटलें ॥३५॥ सवें घेऊन पुंडलीकाला । झ्यामसिंग घेऊनी घरी गेला । खोदून विचारू लागला । तूं ऐसें कां विचारिलें ? ॥३६॥ पुंडलीकानें स्वप्नाची । गोष्ट त्याला कथिली साची । ती ऐकतां झ्यामसिंगाची । भ्रांति नष्ट झाली हो ॥३७॥ लगेच पादुका काढिल्या । पुंडलीकाच्या हातीं दिल्या । त्याच अजून आहेत भल्या । मुंडगांवांत त्याच्या घरीं ॥३८॥ दोन प्रहरीं पूजन । पुंडलीकानें केलें जाण । मनोभावें करून । त्या प्रसादी पादुकांचें ॥३९॥ एक वाजसनिय ब्राह्मण । कवर राजाराम म्हणून । होता धंदा करून । अकोल्यांत सराफीचा ॥४०॥ या राजारामाप्रती । महाराजांची होती भक्ती । म्हणून त्याची संतती । मानूं लागली समर्था ॥४१॥ या कवराकारण । दोन पुत्र होते जाण । गोपाळ त्र्यंबक म्हणून । लव्हांकुशांसारिखे ॥४२॥ कनिष्ठ पुत्र त्र्यंबकाप्रती । भाऊ व्यवहारीं बोलती । तो हैद्राबादेप्रती । गेला डॉक्टरी शिकावया ॥४३॥ एवंच भाऊ भक्तिमान । होता लहानपणापासून । त्याचे दैवत गजानन । स्वामी शेगांवग्रामींचें ॥४४॥ तो सुटीमाजीं आला घरीं । इच्छा उपजली अंतरीं । जाऊनिया शेगांवनगरीं । जेवूं घालावें महाराजा ॥४५॥ माझ्या आहे ऐसें मनीं । आपणा करावी मेजवानी । आपुल्या आवडीचें करोनी । पदार्थ सारे गुरुराया ! ॥४६॥ भाकरी ती जवारीची । कांदा भाजी आंबाड्याची । ऊन पिठलें हिरवी मिर्ची । ऐसें तयार करावें ॥४७॥ तें ऐकतां बोले त्याची वहिनी । दिराप्रती हास्यवदनीं । यासाठींच कां हो मनीं । सचिंत तुम्हीं बैसलात ? ॥४८॥ सांगा आहे काय कारणें । मजला स्पष्ट शब्दानें ? । कांहीं ना आपुल्या गेही उणें । कृपेनें गजाननाच्या ॥४९॥ मग भाऊनें सर्व कांहीं । निवेदन केलें तिला पाही । तीही लागली लवलाही । आनंदानें स्वयंपाका ॥५०॥ भाजी चून भाकर । हिरव्या मिरच्या ओंजळभर । ठेविल्या आणून समोर । आपुल्या त्या दिराच्या ॥५१॥ भाकरी तीन, कांदे तीन । हरभर्याचें चून जाण । लोणी ठेविलें माखून । प्रत्येक त्या भाकरीला ॥५२॥ नानी म्हणाली दिराला । जा आतां शेगांवाला । वेळ थोडका राहिला । आहे पाहा गाडीस ॥५३॥ ऐसे नानीं बोलतां । भाऊ निघाला तत्त्वतां । पुसूनियां आपुल्या ताता । येतां झाला स्टेशनासी ॥५४॥ तों गाडी बाराची । निघूनिया गेली साची । तेणे चित्तवृत्ति भाऊची । होती झाली शोकाकुल ॥५५॥ अति हिरमोड त्याचा झाला । पाणी आलें लोचनांला । म्हणे महाराज कां हो केला । अव्हेर माझा ये कालीं ? ॥५६॥ हाय हाय हे दुर्दैवा ! । त्वां माझा साधिला दावा । माझ्या करीं गुरुसेवा । घडूं न दिली आज तूं ॥५७॥ तीन घंटे अजून । अवकाश गाडीकारण । तोंवरी महाराजांचे भोजन । होईल ऐसें वाटतें ॥५८॥ ऐसा विचार करीत । तेथेंच बैसला उपोषित । चतुर्थ प्रहरीं शेगांवांत । आला तिहीच्या गाडीनें ॥५९॥ कवर गेला दर्शना । तई तो योगीराणा । न करिता भोजना । बसला होता आसनीं ॥६०॥ नैवेद्याची अतोनात । ताटें होतीं मठांत । पक्वान्नांनीं परिप्लुत । तीं वर्णावी कोठवरी ? ॥६१॥ परी त्या नैवेद्याला । समर्थांनीं ना स्पर्श केला । वरच्यावरी ताटाला । बाळा आणून ठेवीं पुढें ॥६२॥ आणि म्हणे हें करा ग्रहण । गेला एक वाजून । आपुलें न झाल्या जेवण । प्रसाद भक्तां मिळतो कसा ? ॥६३॥ तैं महाराज म्हणती थांब जरा । आग्रह नको करूंस खरा । भोजन आज चौथे प्रहरा । माझें होणार आहे रे ॥६४॥ ऐसा प्रकार तेथें झाला । तों इतुक्यांत भाऊ आला । समर्थ पाहतां आनंदला । भाऊ आपल्या मानसीं ॥६५॥ समर्थांसी नमस्कार । केला साष्टांग साचार । उभा राहिला जोडोनी कर । वाट पाहत आज्ञेची ॥६६॥ त्या भाऊस पाहून । समर्थे केलें हास्यवदन । बरेंच दिलेस आमंत्रण । ही कां वेळ जेवण्याची ? ॥६७॥ तुझ्या भाकेंत गुंतलो । मी उपोषित राहिलों । नाहीं अजून जेवलों । आण तुझी शिदोरी ॥६८॥ ऐसें ऐकतां सत्वरीं । कांदे भाजी भाकरी । कवरानें ठेविल्या समोरी । स्वामी गजाननाच्या ॥६९॥ त्यांतील भाकरी दोन । समर्थें केल्या भक्षण । एकीचा तो प्रसाद म्हणून । अवघ्या भक्तां वाटिली ॥७०॥ तो प्रकार पाहातां । आश्चर्य झालें समस्तां । कळली स्वामींची योग्यता । खरेच भक्तवत्सल ते ॥७१॥ भाऊंनीही घेतला । समर्थप्रसाद शेगांवला । सद्भाव जेथें उदेला । तेथें ऐसेंच होणार ॥७२॥ समर्थ बोलले कवरासी । जा आतां अकोल्यासी । पास होशील पुढचे वर्षी । तूं डॉक्टरी परीक्षेत ॥७३॥ भाऊ म्हणे गुरुराया । आपली असूं द्यावी दया । यावीण दुसरें मागावया । मी न आलो ये ठायीं ॥७४॥ आपुले हे दिव्यचरण । हेच माझें धनमान । सर्वदा घडो चिंतन । आपल्या दिव्य मूर्तीचे ॥७५॥ ऐसें बोलून अकोल्याला । भाऊ कवर निघून गेला । समर्थ आपल्या भक्ताला । नुपेक्षिती कधींही ॥७६॥ शेगांवींचा राहणार । तुकाराम शेगोकार । एक होता भाविक नर । कृषिकर्म करीतसे ॥७७॥ घरची गरीबी होती खरी । काम करोनी शेतांतरीं । अस्तमानाचे अवसरी । दर्शना यावें मठांत ॥७८॥ चिलीम द्यावी भरून । घ्यावें पदाचें दर्शन । कांहीं वेळ बसून । जावें पुन्हां शेतातें ॥७९॥ जें जें असेल दैवात । तें तें श्रोते घडून येत । एके दिनी शेतात । असतां तुकाराम आपुल्या ॥८०॥ तो एक आला शिकारी । बंदुक ज्याच्या खांद्यावरी । नेम धरून ससे मारी । छर्रे घालून बंदुकींत ॥८१॥ तुकारामाच्या मागें कुपाटिला । एक होता बसलेला । ससा शुभ्र तोचि पडला । शिकार्याच्या दृष्टीसी ॥८२॥ त्याची शिकार करण्या भली । शिकार्यानें आपुली । नेम धरून झाडीली । खांद्यावरील बंदुक ॥८३॥ त्यायोगें ससा मेला । एक छर्रा लागला । त्या तुकाराम माळ्याला । कानामागें अवचित ॥८४॥ छर्रा मोठा जोरदार । मस्तकीं शिरला अखेर । थकले अवघे डॉक्टर । प्रयोग करून त्याचेवरी ॥८५॥ कांहीं केल्या निघेना । छर्रा तो डॉक्टरांना । होऊं लागल्या यातना । तुकारामासी अतिशय ॥८६॥ ऐशाही अवस्थेंत । यावें त्यानें मठांत । तो समर्थांचा एक भक्त । ऐसे बोलला तयाला ॥८७॥ डॉक्टर वैद्य सोडा आतां । साधुचिया सेवेपरता । नाहीं उपाय कोणतां । उत्तम या जगांमध्यें ॥८८॥ कृपा त्यांची झाल्यास । चुकेल हा तुझा त्रास । झाडीत जा आसपास । या मठाच्या नित्य तूं ॥८९॥ तें तुकारामासी मानवलें । झाडणें त्यानें सुरू केलें । अवघ्या मठास ठेविलें । स्वच्छ त्यानें आरशापरी ॥९०॥ ऐसी चौदा वर्षें झालीं । तुकारामाची सेवा भली । तई गोष्ट घडून आली । ऐशा रीति श्रोते हो ॥९१॥ झाडतां झाडतां कानांतून । छर्रा पडला गळून । जैसी कां ती भोकरांतून । दाबितां सुटे आंठोळी ॥९२॥ तैसे साच येथें झालें । छर्रा पडतां थांबलें । दुखावयाचें मस्तक भलें । ऐसा प्रभाव सेवेचा ॥९३॥ ही सेवा झाडण्याची । अखेरपर्यंत केली साची । प्रचीतिवीण कवणाची । परमार्थी न निष्ठा बसे ॥९४॥ ती एकदां बसल्यावर । मग मात्र होते स्थिर । संतसेवा महाथोर । हे भाविक जाणती ॥९५॥ शुभं भवतु ॥ श्रीहरिहरार्पणमस्तु ॥
॥ इति षोडशोऽध्यायः समाप्तः ॥
No comments:
Post a Comment