दिगंबरा दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा

ll अवधूत चिंतन श्री गुरुदेव दत्त ll 

दिगंबरा दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा l

दिगंबरा दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा ll 

भवतापाच्या डोही बुडतां नाम दत्त हे स्मरले

गुरू करुणेच्या भाव बळावर जीवन अवघें तरले

नाम दत्त हृदयासी असता भवमुक्ती ही येई घरा

परमानंद आनंदकंद योगीराज तो स्मरां स्मरां

दिगंबरा दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा ll १ ll

दर गुरुवारी या गाभारी दत्त आरती गाऊ

त्रिशूल डमरू करी कमंडलू दत्तराज तो पाहू

कामधेनू जगताची माता वात्सल्याचा मूर्त झरा

औदुंबर तरु कल्पतरू हो दत्तमूर्ती ही नयनीं धरा

दिगंबरा दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा ll २ ll

नेत्र शोधिती वणवण ज्याला तृषा युगांची बोले

गुरुपदकमली गाणगापुरी जीवन आमुचें आलें

गुरुरूपातून पावन गंगा जन्मच भिजले गुरुवरा

समाधीतही जगती आम्हीं श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा

दिगंबरा दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा ll ३ ll

जगताचा गुरु तारक पालक आम्ही लेकरें त्याची

विश्व पोळता सहा रिपूंचा मिळे सावली त्याची

गुरुलीलामृत वर्णू कसे मी नि:शब्दाची कास धरा

गातां गातां महती गुरूंची जन्म जगत दिगंबरा

दिगंबरा दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा ll ४ ll

मन चातक हा शोधीत फिरतो गुरु चांदणे भवती

सहा रिपूंचे सुटता जाळें येई अलगद हाती

तीच ओढ अन तीच साधना क्षणाक्षणाला स्मरां स्मरां

मेघ कृपेच्या दत्तरूपातील आतुर झाली हृदयधरा

दिगंबरा दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा ll ५ ll

कृष्णाकाठी प्रगटे माया धाम नरसोबावाडी

नृसिंहसरस्वती अवतारांतून दत्तभेटींची गोडी

सत्य शिवाच्या सुंदर स्वरूपी नतमस्तक ही वसुंधरा

या हृदयाची करुनी ओंजळ गुरुकृपेचा मधुर धरा

दिगंबरा दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा ll ६ ll

मनमंदीरी या दीप उजळलें गुरु सहवासी रमतां

ब्रह्मा विष्णू महेश्वरांच्या पदकमलांशी नमिता

रवि शशींचे तेज मुखावर चमत्कार हा पहा जरा

प्रदक्षिणा करतांना म्हणू या श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा

दिगंबरा दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा ll ७ ll

तिमिर जीवाचा विलया गेला दिशा उजळल्या दाही

ज्ञान जाहले एकच हृदयीं गुरुविण कोणी नाही

त्या ध्यासाने त्या नामाने अर्थपूर्ण हा जन्म करा

नित्य असावे स्थान जीवन हीच प्रार्थना मुनीवरा

दिगंबरा दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा ll ८ ll

दत्त निवारा दत्तच तारा दत्तच भरला गगनीं

दत्त श्वास अन दत्त प्राण हा दत्तच वातावरणी

ध्यान लागलें दाही दिशांना दत्त सूर हा मनी धरा

आनंदाने नाचत डोलत म्हणा भक्त हो दिगंबरा

दिगंबरा दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा ll ९ ll

किती पातकें घडली हातून मजला घ्यावें पोटी

दत्त माय अन दत्त पिता हो भक्त लेकरासाठी

भेटायाला माय आपुली गुरुनामास्तव त्वरा करा

शरण मनाने लीन तनाने भजू या दत्ता दिगंबरा

दिगंबरा दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा ll १० ll

साद घालता आर्त मनाने सद्गुरू धावत येई

संकट येता पथावरी हो गुरूच उचलून घेई

सत्त्वपरिक्षा घेई सद्गुरू क्षणाक्षणाला ध्यास धरा

एकच चिंतन सदैव अनुदिन दत्तगुरुंचा घोष करा

दिगंबरा दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा ll ११ ll

दत्तगुरुरूपांत गुंफिले सकल जगाचे सार

ब्रह्मा विष्णू महेश हेचि आम्हां मुक्तीद्वार

संचित अवघें आले फुलूनी बोध मानसी जाण जरा

काम धाम हें करतांनाही नाम दत्त हे नित्य स्मरां

दिगंबरा दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा ll १२ ll

करू आरती पंचप्राणें ओवाळू सप्रेम

गुरुपारायण करण्याचा नित्य धरू या नेम

मन:शांतीचे फलित मिळाया दत्तगुरूंचे स्मरण करा

अमृत घन हा पाहा बरसला जन्मच अवघा चिंब करा

दिगंबरा दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा ll १३ ll

उद्धारायां भक्तजनांना गुरुविण नाही कोणी

तेजच किरणें ज्ञानरवीची आली गुरुरूपानी

जे नश्वर तें आम्हां लाभलें मंत्र गुरूंचा अधरी धरा

नाही पुन्हा रे वळणे मागें वाट मुक्तीची चला धरा

दिगंबरा दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा ll १४ ll

दिव्य सतारी आम्हां लाभली गाणगापुरी आज

दत्त नाम हे एकच आतां या जन्माचे काज

दत्तगुरूंच्या आशीर्वादे पावन अवघी वसुंधरा

अणू-रेणूंतून नाम प्रगटले श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा

दिगंबरा दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा ll १५ ll

सद्गुरुंच्या करुणेने आतां कृतार्थ जीवन आमुचे

मंत्रामधुनी दत्तगुरूंच्या सारथ युगायुगांचे

सदगुरु उत्सव मठांत करू या नाम जाऊ द्या दिगंतरा

प्रसन्न व्हावे भक्तांवरती हीच प्रार्थना दिगंबरा 

दिगंबरा दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा ll १६ ll

दिगंबरा दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा

दिगंबरा दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा

दिगंबरा दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा

गीत : प्रवीण दवणे 

गायक : पं. अजित कडकडे 

श्री गजानन विजय कथामृत - अध्याय १

॥ श्रीगणेशाय नमः ॥

श्री गणेशाला वंदन असो.

हे उदारकीर्ती, प्रतापज्योती गणपती, हे गौरीपुत्रा, मयूरेश्वरा तुझा जयजयकार असो.।।१।।मोठमोठाले विद्वान, साधुसंत, सत्पुरुष, जन कार्यारंभीं तुझेंच स्मरण करतात.।।२।। जसा अग्नीपुढें  कापसाचा पाड लागत नाही, त्याचप्रमाणे हे दयाघना तुझ्या कृपेच्या अगाध शक्तिमुळे सर्व विघ्नें भस्म होतात.।।३।। म्हणूनच अत्यंत आदराने मी तुझ्या चरणांना वंदन करीत आहे. आता तू  दासगणूच्या मुखानें  ही पद्यरचना  रसाळ करावी. ।।४।। मी अज्ञानी, मंदमती आहे. तसेच काव्यव्युत्पत्ति जाणत नाही. पण तू जर माझ्या अंत:करणात वास केल्यास माझे हे कार्य निश्चितच होईल. ।।५।। आतां आदि माया सरस्वती, जी ब्रह्माची  प्रकृती आहे. जी थोर कवींची ध्येयमूर्ती आहे, ती जगदंबा , ब्रह्मकुमारी शारदामातेला मी  साष्टांग नमस्कार करतो. मी तुझे अजाण लेंकरुं आहे. माझ्यावर तुझी कृपा असावी. ।।६-७।। तुझ्या कृपेची थोरवी अगाध आहे. तुझ्या कृपेमुळेच पांगळाही पर्वत चढतो, आणि मुका सभेत अस्खलित व्याख्यान देतो.।।८।। त्या तुझ्या कीर्तीला आता कमीपणा आणु नकोस. ह्या दासगणूला ग्रंथरचनेस सर्वतोपरी सहाय्य करावेस अशी मी प्रार्थना करतो. ।।९।। आता हे पुराणपुरुषा, पांडुरंगा, पंढरीशा,सच्चिदानंदा रमेशा , दिनबंधो तू माझ्याकडे कृपादृष्टीने पहावेस. ।।१०।। तूच सर्वसाक्षी जगदाधार आहेस, तू  चराचर व्यापून राहिला आहेस. तूच कर्ता करविता सर्वेश्वर असून अवघे कांहीं तूंच तूं आहेस. ।।११।। जग, जन आणि जनार्दन असा तूंच एक परिपूर्ण आहेस. हे मायबापा, सगुण आणि निर्गुण असा तूच एक व्यापून राहिला आहेस. ।।१२।। तुझा अगाध महिमा भल्याभल्यांनासुद्धा कळत नाही, तेथे या गणूचा हे  पुरुषोत्तमा कसा निभाव लागणार ? ।।१३।। श्रीरामांच्या कृपेमुळेच तेव्हां माकडांना शक्ति आली. यमुनातीरीं गोकुळांत श्रीकृष्णांच्या कृपेमुळे गोपसुद्धा बलवान बनले. ।।१४।। तुझी कृपा होण्यास धनाची आवश्यकता नाही. श्रद्धेने तुझ्या चरणी लीन झाल्यास तू निश्चितच मदत करतोस. ।।१५।। हे  रमावरा,असेच सर्व संतांचे अनुभवाचे बोल आहेत. म्हणुनच मी तुझ्या दारी आलो आहे. आतां तू मला विन्मुख पाठवू नकोस.।।१६।। ह्या संतचरित्राची  रचना करण्यास हे पंढरीधीशा तू मला सहाय्य करावेस. माझ्या  अंत:करणात वास करून हा ग्रंथ तू पूर्णत्वास ने. ।।१७।।हे भवभवान्तक भवानीवरा,  हे नीलकंठा गंगाधरा, हे ओंकाररुपा त्र्यंबकेश्वरा तुझा कृपाहस्त माझ्या शिरी ठेव. ।।१८।। तुझे सहाय्य असल्यावर मला काळाचाही भीती नाही. परीसस्पर्श झाल्यास लोखंडाचे क्षणात सोने होते. ।।१९।। तुझी कृपा हाच परीस आहे आणि मी दासगणू हा लोखंड आहे. त्याचे सोने करून तू मला सहाय्य करावेस, मला तू (तुझ्यापासून )दूर करू नकोस.।।२०।। तुला काहीच अशक्य नाही , सर्व काही तुझ्या ठायीच आहे. तरी ह्या लेंकरासाठीं तू धावत ये आणि हा ग्रंथ सुगम कर. ।।२१।। माझी कुलदेवता कोल्हापुरवासिनी जगन्मातेच्या चरणी माथा ठेउन मी तिचा मंगल आशीर्वाद घेतो. ।।२२।। हे दुर्गे तुळजे भवानी,हे अपर्णे अंबे मृडानी दासगणूच्या शिरावर तुझा कृपाहस्त ठेव. ।।२३।|आता मी दत्तात्रेयांना वंदन करतो. तू मला त्वरित पाव. हे गजाननचरित्र गाण्यासाठी प्रसादासह स्फूर्ति दे.॥२४॥आतां शांडिल्यादि ऋषीवर,वसिष्ठ, गौतम, पाराशर आणि ज्ञानरूपी नभात जो सूर्याप्रमाणे तेजस्वी अशा शंकराचार्याना मी नमन करतो. ।।२५।। आतां अवघ्या संतमहंताना नमन करून  त्या सर्वांनी माझ्या हाताला धरून ह्या ग्रंथाचे लेखन करावे अशी मी प्रार्थना करतो. ।।२६।।ह्या भवसागराचे तारक गहिनी, निवृत्ति ,ज्ञानेश्वर, देहूकर श्रीतुकाराम,श्रीरामदास आदींना माझा नमस्कार असो. ।।२७।।शिर्डिकर साई समर्थ आणि पुण्यवंत वामनशास्त्री ह्याही संतानी दासगणूला  अभय द्यावे.।।२८।। केवळ तुमच्याच कृपेने मी हे ग्रंथलेखन करणार आहे. हा दासगणू तुमचे तान्हेंच आहे. मजवर कठोर होऊ नका. ।।२९।। जिथे खरा जिव्हाळा असतो, तिथेच असे बोलणे होते.तुमचें माझें नातें मायलेंकासारखे आहे हो. ।।३०।। लेखणी अक्षर काढते, परंतु तिच्यात काही जोर नाही. ती या लेखनरुपी कार्याचे केवळ निमित्तमात्र आहे. ।।३१।। दासगणू हाच इथे लेखणी आहे, ती लेखणी अवघ्या संतानी धारण करून रसाळ ग्रंथरचना करावी हीच प्रार्थना आहे ।।३२।।आतां श्रोतेजन निजकल्याण होण्यासाठी संतकथेचें श्रवण एकाग्र मन करून, सावधान होऊन करा.।।३३।। ह्या भूमीवर संत हेच चालते बोलते परमेश्वर आहेत. ते वैराग्याचे सागर आणि मोक्षपदाचे दाते आहेत.।।३४।।संत हेच सन्नीतीची प्रत्यक्ष मूर्तिच आहे. हे बुधजनहो ,संत म्हणजे भव्य कल्याणाची जणू पेठ आहे.।।३५।। त्या संतचरित्रास आता तुम्ही सावकाश ऐका. आजवरी या संतांनीं कोणालाही दगा दिला नाही. ।।३६।। खरे तर संत हेच ईश्वरी तत्त्वांचे मार्गदर्शक आहेत. जणू अत्यंत अमोघ ज्ञानानी भरलेले गाडे आहेत. ।।३७।।ज्याची संतचरणीं श्रद्धा असते, त्याचा प्रत्यक्ष रुक्मिणीकांत  ऋणी असतो. आता मलरहित चित्त करून गजाननचरित्र ऐकू या. ।।३८।। भरतखंडामध्ये खूप संत झाले. इतर देशांना खरे तर  हे भाग्य लाभले नाही. ।।३९।।पहिल्यापासोनच हें  जंबुद्वीप धन्य धन्य होय. आजपर्यंत कोणत्याही सुखाची येथे कधीच कमी नव्हती. ।।४०।।अनादि कालापासून या भूमीस संतचरण लागत आले आहेत ,हेच याचें कारण आहे. ।।४१।। नारद, ध्रुव, कयाधूकुमर,उद्धव, सुदामा, सुभद्रावर,महाबली अंजनीकुमर ,अजातशत्रू धर्मराजा आणि जगत्गुरू शंकराचार्य असे सर्व जे स्वर्गीचे कल्पतरु व अध्यात्मविद्येचे मेरुमणी याच देशीं झाले आहेत. ।।४२-४३।।ज्यानें निज सामर्थ्य दाखवून धर्माची लाज राखिली तो मध्व-वल्लभ-रामानुज याचा जणू परमेश्वर ऋणी आहे. ।।४४।। नरसीमेहता तुलसीदास ,कबीर कमाल सुरदास आणि गौरंग-प्रभूच्या लीलांचे वर्णन करण्यास शब्द अपुरे पडतात. ।।४५।।राजकन्या मिराबाई जिच्या भक्तीस उपमा नाही , तिच्यासाठी शेषशायी विष्णू विष प्राशन करता झाला.।।४६।। योगयोगेश्वर गोरख-मच्छेंद्र जालंदर आदी नवनाथांच्या लीलेचा नवनाथ भक्तिसार ग्रंथ प्रसिद्ध आहे. ।।४७।। ज्यांनीं नुसतीच हरिभक्ति करुन श्रीपतीला प्राप्त केले असे नामा, नरहरी सन्मति,जनी, कान्हो, संतसखू,चोखा-सावता-कूर्मदास,आणि पुण्यपुरुष दामाजीपंत ज्यांच्यासाठी प्रत्यक्ष श्रीहरी वेदरास महार झाला. ।।४८-४९।। मागें महिपतींनीं मुकुंदराज जनार्दन, बोधला निपट निरंजन ह्यांची चरित्रें-गायन केली आहेत. ।।५०।।म्हणून त्यांचीं नांवें मी आता देत नाही. भक्तिविजय व भक्तमाला हे ते ग्रंथ होत, ते वाचा. ।।५१।। त्यानंतर जे जे संत जाहले त्यांचे तीन चरित्रग्रंथ मी लिहिले आहेत. ते वाचल्यावर त्यांची महती कळेल. ।।५२।।त्याच संतांच्या तोडीचा संत श्रीगजानन या अवतारी पुरुषाचा प्रभाव खचितच लोकोत्तर आहे. ।।५३।।बुधजनहो,मी जी मागे तीन ग्रंथातून संतचरित्रें गाईलीं,तीं सारांशरुपें सांगितलीं आहेत. ।।५४।।आता हे पूर्णत: चरित्र कथितों ते ऐका. माझ्या सुदैवामुळे हे चरित्र रचण्याचा योग मला प्राप्त झाला आहे. ।।५५।।आकोटासन्निध जो संत मी प्रथमत: पाहिला, त्याचेच चरित्र मी इतर चरित्रांनंतर लिहितो आहे,त्याचे कारण आता तुम्ही ऐका. ।।५६।। आधीं माळा ओवतात, मग मेरुमणी जोडतात. त्याचप्रमाणे हे चरित्र मी नंतर रचितो आहे.।।५७।। वऱ्हाडात खामगांव तालुक्यांमध्ये शेगाव नावाचे प्रसिद्ध ग्राम आहे. जिथे मोठा व्यापार (मोठी बाजारपेठ ) चालतो.।।५८।। हे जरी लहान गाव असले तरी या गावाचे वैभव मोठे आहे.श्री गजानन साधूमुळें ह्या गावाचे नाव त्रिजगतात अजरामर झाले.।।५९।। त्या शेगांवरूपी सरोवरात गजाननरूपी कमळ उदयास आले. त्याच्या सुवासामुळे या अखिल ब्रह्मांडाचे आकर्षण ठरले.।।६०।। शेगांवरूपी खाणीत गजानन म्हणजे खरोखर हिराच होय.त्या अवलियाची महती मी अल्पमतीनें वर्णितो.।।६१।।आता तुम्ही लक्षपूर्वक ऐका. श्रीगजाननचरणीं प्रेम धरा. तरच तुमचा खरा उद्धार होईल हें विसरुं नका।।६२।। हे गजाननचरित्र जणू आकाशातील मेघ आहेत, आणि तुम्ही सारे श्रोते मोर आहात. ह्या चरित्ररुपीं पावसाचा वर्षाव झाला की मोररूपी श्रोते आनंदाने निःसंशय नाचतील असे वाटते.।।६३।। शेगांवचे नगरजन हे निश्चितच परम भाग्यशाली आहेत. म्हणुनच त्यांना हे संतरत्न श्री गजानन लाभले. ।।६४।। जेव्हा अगणित पुण्य घडते, तेव्हाच संतचरण लाभतात. संत हे देवाहून श्रेष्ठ आहेत, याविषयीं तिळमात्र शंका नाही.।।६५।।कार्तिकीच्या वारीला  पंढरी क्षेत्रीं येऊन श्री रामचंद्र पाटलांनीं  मला विनंती केली. ।।६६।। माझ्याही मनी गजानन-चरित्र लिहावे अशी इच्छा होती. परंतु ते कसे/कधी लिहावे याबद्दल मला मार्ग सापडत नव्हता. ।।६७।।त्या माझ्या इच्छापूर्तीसाठीच जणू श्री समर्थांनी श्री रामचंद्र पाटलांची योजना केली.।।६८।।खऱ्या संताचें मनी काय आहे, हे कोणालाच कळत नाही. महापुरुष गजानन खचितच आधुनिक संत चूडामणी आहेत. ।।६९।।या महापुरुषाचे मूळ ठावठिकाण कोणते, वा त्यांची जात कुठली ह्याची  इतिहासदृष्टया माहिती उपलब्ध नाही. ।।७०।।ज्याप्रमाणे ब्रह्माचा मूळ ठावठिकाणा कोणासही माहिती नसतो. पण केवळ ब्रह्मास पाहून आपली श्रद्धा बसते.।।७१।। जो अतिशय अस्सल तेजस्वी हिरा असतो, त्याचे तेज पाहून तज्ञ प्रभावित होतात.।।७२।।तेथे त्या हिऱ्याची खाण कुठली आहे? हे विचारण्याची गरज मुळींच नसते.।।७३।।माघ वद्य सप्तमीला शके अठराशे साली श्री गजानन शेगांवनगरीं आले. तेव्हा ते तरुण होते.।।७४।। श्रीसमर्थांचें जे स्थान आहे त्या सज्जनगडाहून ते या  शेगावी आले असे काही लोकांचे म्हणणे आहे. ।।७५।। ह्याला जरी सबळ पुरावा नसला तरी त्यांच्या म्हणण्यांत कांहींतरी अर्थ/तथ्य असावे असे वाटते.।।७६।।या कलियुगात अवघे लोक भ्रष्ट झाले, नाना यातनांनी कष्टी झाले, त्यांच्यासाठींच समर्थांनीं असे कौतुक केले असे वाटतें.  ।।७७।।जगाचा उद्धार करण्यासाठी सिद्धयोगी श्री समर्थ पुन्हा या गजानन रूपात ह्या पृथ्वीतलावर अवतरले. ।।७८।। योगीपुरुष कोणत्याही देहात सहज प्रवेश करू शकतात. या यापूर्वीही या भूमीवर असे प्रकार जगद्गुरुंनीं केले आहेत.।।७९।।गोरख उकिरड्यांत जन्मला, तर कानीफा गजकर्णांत जन्मला. चांगदेव योनीवांचून नारायण डोहांत प्रगटले.।।८०।।तसेच कांहींतरी इथे निश्चितच झालें असावें. गजानन महाराजांना योगकला सर्वार्थाने ठाऊक होत्या. ।।८१।।हे त्यांनी केलेल्या चमत्कारामधून तुम्हाला पुढे कळून येईल. खरोखरच योगाची महिमा अगाध आहे, त्याची सर कशालाच येणार नाही.।।८२।।सकल जनांना केवळ तारण्यासाठीच माघमासातील वद्य सप्तमी दिवशीं शेगांवीं हा ज्ञानराशी उदय पावला.।।८३।।त्या वेळची कथा मी तुम्हाला सांगतों ती आता श्रवण करा. देविदास नावाचा एक भाविक,सज्जन गृहस्थ होता.।।८४।।हा देविदास पातूरकर ज्यांची शाखा माध्यंदिन होती, तो शेगावात मठाधिपती होता.।।८५।।त्याच्या एका मुलाची ऋतुशांति होती. त्यानिमित्त त्याच्या घरी भोजनाचे आयोजन केले होते.।।८६।।त्या देविदास विप्राच्या घरासमोरील रस्त्यावर उष्टया पत्रावळी टाकल्या होत्या.।।८७।। तिथेच समर्थसिद्धयोगी गजानन बसले होते. एक जुन्या पुराण्या कापडाची बंडी त्यांच्या अंगात होती.।।८८।। त्यांच्याजवळ इतर कोणतेही सामान नव्हते. पाणी पिण्याचे पात्र म्हणुन केवळ एक भोपळा होता.।।८९।।एक कच्ची चिलीम हातांत होती. ती चिलीम स्वत: समर्थांनी केलेली असून कुंभाराच्या भट्टीत ती भाजलेली नव्हती.।।९०।।त्यांची मुद्रा शांत होती. दृष्टि नासाग्री स्थिर होती. तपोबलाचे तेज अंगीं झळकत होते. पूर्व दिशेला उगवणाऱ्या बालरवीच्या तेजोवलयाचे वर्णन तरी किती करावें?।।९१।।गजाननमूर्ती अवघीच दिगंबर होती. मुखावर सर्वांसाठी कल्याणकारी भाव होता. कशाबाबतही दुजाभाव उरला नव्हता. त्यांना कुठल्याच गोष्टीची आवडनिवड राहिली नव्हती.।।९२।।रस्त्यावर बसून ती समर्थांची स्वारी पत्रावळी शोधत होती. तीही त्यांची केवळ एक निजलीलाच होती. ।।९३।। शीत दृष्टीस पडल्यावर तें मुखीं उचलुनी घालीत होते. 'अन्न हेच परब्रह्म आहे' हाच ह्या कृतीतून त्यांना संदेश द्यायचा होता.।।९४।।त्याचे कारण हेच की 'अन्न हेंच ब्रह्म आहे.' हेच श्रुती गर्जोन सांगत असतात.उपनिषदांतही "अन्नम् ब्रह्मेति" अशी उक्ती आहे.।।९५।।तेच पटवून देण्यासाठी दयाघन शितें वेचून खात होते. अर्थातच सामान्य लोकांना त्यातला भावार्थ तो कळला नाही.।।९६।।त्याचवेळी बंकटलाल आगरवाल आपल्या स्नेह्यासह रस्त्यानें चालला होता.त्यानें हा प्रकार पाहिला. ।।९७।।दामोदरपंत कुलकर्णी असे त्या स्नेह्याचें नांव होते. दोघे तो प्रकार पाहून आश्चर्यचकित झाले. ।।९८।।आणि एकमेकांशी बोलू लागले की खरोखर याचे वर्तन तर वेड्यासारखे दिसते आहे.।।९९।। हा जरी अन्नार्थी/ याचक असता तर ह्याने पान वाढून मागितले असते आणि देवीदासही सज्जन असल्यामुळे त्यानेही ते आनंदाने दिले असते. ।।१००।। सुज्ञ लोक दारी आलेल्या याचकाला कधीही रिक्त हस्ते परत पाठवत नाहीत. पण याच्या ह्या कृतीवरुन काहीच तर्क चालत नाही.।।१०१।।तरी आपण असेच रस्त्यावर उभें राहून त्याच्या वर्तनाचा अर्थ लावायचा प्रयत्न करू या असे बंकटलाल पंतासी बोलता झाला. ।।१०२।। व्यास मुनींनी भागवतांत लिहिले आहे की या जगात जे खरे साधु असतात त्यांचे वर्तन एखाद्या वेड्याप्रमाणेच असते.।।१०३।। हा जरी कृतीने वेडा दिसत असला तरी मला ज्ञानीपुरुष वाटतो किंवा प्रत्यक्ष अतिशय निर्मळ ज्ञानी योगीपुरुष असावा. ।।१०४।। असा विचार ते दोघे बंकटलाल आणि दामोदरपंत करू लागले. चतुर पारखीच समोर रत्न आले असतां त्याचे मूल्य जाणतो.।।१०५।। त्या रस्त्यावरून हजारों लोक आले गेले, पण या दोघांवांचून कुणीही  महाराजांकडे लक्ष दिले नाही. श्रोते हो, तुम्हीच याचा जरा विचार करा हो !।।१०६।।या जगात हिरे आणि  गारा एकत्र मिसळुन ठेवलेल्या असतात. परंतु फक्त खरे पारखी गारा टाकून हिरेच निवडुन घेतात.।।१०७।।मग प्रथम तो बंकटलाल आगरवाल पुढें झाला  आणि अतिशय विनयानें त्याने गजानन महाराजांना विचारले, "ह्या उष्ट्या पत्रावळीतील अन्न आपण का शोधून खात आहात? हे काही केल्या मला कळत नाही. आपणांस जर भूक लागली असेल तर मी चांगल्या अन्नाची व्यवस्था करतो."।।१०८-१०९।।असे त्याने विचारले तरी श्रींनी त्यास उत्तर दिले नाही. तर केवळ उभयतांच्या मुखाकडे दृष्टी वर करून नुसतें पाहिलें ।।११०।।तोच मनोहर रूप,सतेज कांती, पिळदार दंड,भव्य छाती,भृकुटी स्थिर झालेली दृष्टि आणि निजानंदी रंगलेला असा योगी बंकटलालाने पाहिला आणि मनात अतिशय समाधानी, प्रसन्न होऊन त्याने श्रींना मौनेंच(मनातल्या मनात) नमस्कार केला.।।१११-११२।।देविदासबुवाला विनंती करून एक अन्नाने भरलेले पान त्वरित बाहेर आणावयास सांगितले.।।११३।।देविदासाने तसेच केले आणि पक्वान्नांनीं भरलेलें पान द्वारासमोर बसलेल्या स्वामीपुढें आणून ठेविलें।।११४।। श्री समर्थांची स्वारी त्या पक्वान्नांनीं भरलेल्या पानावर भोजनास बसली.मात्र त्या सिद्धपुरुषास अंतरीं कुठल्याच चवीची अणुमात्र इच्छा उरली नव्हती.।।११५।।अनुपम अशा ब्रह्मरसाला जो पिऊन तृप्त झाला आहे तो का गुळवणी मागून मिटक्या मारीत बैसेल ?।।११६।।जो सार्वभौम नृपवर आहे त्या मनुष्याला जहागीर मिळाली तरी प्रेम अथवा आनंद होत नाही.।।११७।।समर्थांनी सर्व पक्वान्नें एकत्र  केलीं कारण काही आवडनिवडच उरली नव्हती. दोन प्रहरच्या वेळी जठराग्नीची तृप्ति केली.।।११८।। तें पाहून बंकटलाल पंताना म्हणाला," ह्यांना आपण वेडा म्हणालों हेच आपले निःसंशय चुकले. सुभद्रेसाठीं द्वारकेला अर्जुन असाच वेडा झाला होता. त्याला व्यवहाराचा विसर पडला व तो विचित्र वर्तन करू लागला. तसाच हा ज्ञान गभस्ती मुक्तिरुप सुभद्रेसाठीं वेडा झाला आहे. आता याची परिक्षा घेणे नको. आपले शेगांव खरोखर आता धन्य झाले, ह्या योगीपुरुषाचे दर्शन झाले. जसे काही प्रत्यक्ष श्रीहरीने त्याला आपले शेगांव हे जहागीर म्हणुन उद्धरण्यास दिले. सूर्य माध्यान्हीं आला आहे. भूमी अतिशय तप्त झाली आहे, पांखरेंहीं उन्हाला त्रासून वृक्षावर जाऊन आश्रयाला बसली आहेत. अशा भर उन्हांत हा कसा आनंदांत बसला आहे. हा तर साक्षात् ब्रह्मच आहे.खरोखर ह्याला कसलेच भय उरले नाही. ह्याचे जेवण तर व्यवस्थित झाले,पण तुंब्यामध्यें पाणी नाही. तर पंत, आपण तें आणून देऊ या."।।११९-१२५।। आता दामोदर पुढे आले अन समर्थांना विचारू लागले," आपल्या तुंब्यामध्यें पाणी नाही. आपली इच्छा असेल तर हा सेवक पाणी आणून द्यायला तयार आहे." ।।१२६।।हे ऐकून समर्थांनीं हास्य केलें, व उभयतांकडे पाहून काय वदले, ते मी आता श्रोतेहो तुम्हांला सांगतो.।।१२७।। समर्थ म्हणाले, जर तुम्हाला गरज असेल तर मला पाणी आणून द्या. ह्या पूर्ण जगतात एकच ब्रह्म ओतप्रोत भरलें आहे. ।।१२८।। तुम्ही आम्ही असा भेद तिथे यत्किंचितही उरलेला नाही. परंतु जगव्यवहार हा आचरणात आणलाच पाहिजे हे ही तितकेच खरे आहे.।।१२९।। अन्न ह्या देहानीं खाल्ले, म्हणून पाणी प्यायला पाहिजे. हा व्यवहार चतुरांनीं अवश्य जाणिला पाहिजे.।।१३०।। म्हणून तुम्हां चतुर लोकांस गरज असल्यास पाण्याची तरतूद करा, म्हणजे सर्व यथासांग होईल.।।१३१।। समर्थांचे हे बोलणे ऐकून दोघांना अतिशय आनंद झाला. आपले भाग्य धन्य आहे असे बंकटलाल पंतांस सांगू लागला.।।१३२।। दामोदर पाणी आणण्यासाठी त्वरित घरांत गेले.तों इकडे काय प्रकार घडला तो ऐका.।।१३३।। घराजवळील विहिरीच्याच शेजारीं एक ओढा होता. जिथे गावातील सारी जनावरें पाणी पीत होती.।।१३४।। तिथेच जाऊन समर्थांनी पाणी पिऊन तृप्ततेचे ढेकर दिले. तोच पंत एका गडव्यांत पाणी घेऊन आले.।।१३५।। समर्थ ओढ्यातील पाणी पीत आहेत हे पाहून पंत बोलू लागले," अहो,ओढ्यातील पाणी गढूळ आहे. ते समर्था तुम्ही मुखात घेऊ नका. ते केवळ जनावरांना पिण्यास योग्य आहे. हे पहा, मी गोड, निर्मळ, थंडगार जल आणले आहे. शिवाय यामध्यें वाळा घालून सुवासितही केले आहे."।।१३६-१३७।। हे बोलणे ऐकून महाराज त्वरित बोलते झाले," तुम्ही ह्या अवघ्या व्यावहारिक कथा आम्हांला सांगू नका. हें अवघें चराचर एका ब्रह्माने व्याप्त आहे. तिथे गढुळ,निर्मळ,वासित पाणी असा भेद नाही. पाणी तरी तोच आहे. निर्मळ वा गढुळ तोच आहे. सुवास व कुवास दोन्ही हें त्याचेंच निःसंशय रुप आहे. पिणाराही त्यापासून वेगळा ना निराळा आहे. ही ईश्वराची अगाध लीला या नरजन्मींच कळते. हे सर्व सोडुन व्यवहारातच सर्वांचे मन गुंतले आहे. हे जग कशापासून झाले,यांचेंच सदा चिंतन करा."।।१३८-१४२।।अशी समर्थवाणी ऐकतांच दोघे फारच गहिंवरोन गेले. अनन्यभावें समर्थचरणीं लोळावयास तयार झाले.।।१४३।। तो त्यांच्या मनीचा हेतू जाणुन महाराज पळत पळत निघाले. वायूच्या गतीला या जगी खरेच कोण अडथळा करू शकतं ?।।१४४।।आता यापुढील कथा द्वितीयाध्यायात निवेदन होईल. चित्त एकाग्र करून ती श्रवण करावी.।।१४५।।हा गजाननविजय ग्रंथ भाविकांना आल्हाददायी होवो.दासगणू ईश्वरचरणी हात जोडुन हीच प्रार्थना करतो. ।।१४६।। श्रीहरिहरार्पणमस्तु॥ शुभं भवतु ॥

॥ इति प्रथमोऽध्यायः समाप्तः ॥

कलौ श्रीपाद श्रीवल्लभ:

विश्वव्यापक तूंचि होसी । ब्रह्मा-विष्णू-व्योमकेशी । धरिला वेष तू मानुषी । भक्तजन तारावयां ।। (श्री गुरुचरित्र अध्याय १४ - ओवी १० )

श्री गुरुदेव दत्तांचा श्रीपाद श्रीवल्लभ हा प्रथम अवतार पीठापूर नामक नगरांत झाला. 'कलौ श्रीपाद श्रीवल्लभ:' अशी ख्याती असलेल्या ह्या अवतारासंबंधित कथा श्री गुरुचरित्रांत अध्याय ५ ते अध्याय १० यामध्ये वर्णिल्या आहेत. साक्षात श्री दत्तात्रेयांच्या आशीर्वादाने आपळराज आणि सुमती या सद्गुणी दाम्पत्यांच्या पोटी श्रीपाद श्रीवल्लभ यांचा जन्म झाला. वयाच्या अवघ्या सोळाव्या वर्षी भक्तांनुग्रहाकारणें तें गृहत्याग करून तीर्थयात्रेस निघाले. श्रीपाद श्रीवल्लभांचे रूप अतिशय दिव्य होते. पुढें कुरवपुरात त्यांचे जेव्हा वास्तव्य होते, तेव्हा प्राणत्याग करण्यास निघालेल्या एका विप्र स्त्रीस आशीर्वाद देऊन तिचा मूढ पुत्र ज्ञानी केला आणि त्या ब्राह्मण स्त्रीच्या प्रार्थनेनुसार 'श्रीपादांसारखा पूज्य आणि वंदनीय पुत्र व्हावा' यासाठी तिला शनिप्रदोषाचें व्रत करावयास सांगितले. 

श्रीपाद श्रीवल्लभांच्या पुढील नृसिंहसरस्वती अवताराची ही पूर्वपीठिका गुरुचरित्रकारांनी सुरेख शब्दांत वर्णिली आहे : "आणिक कार्य कारणासी । अवतार घेऊ परियेसी । वेष धरू संन्यासी । नाम नरसिंहसरस्वती ।।" 

कुरवपुरातील अजून एका भक्तालाही म्हणजेच रजकाला नृसिंहसरस्वती अवतारांत पुन्हा एकदा त्यांच्या श्रीपाद श्रीवल्लभ स्वरूपांत दर्शनाचा लाभ प्राप्त झाला. 

"श्री गुरु म्हणती तयासी ।वैदुरानगरीं जन्म होसी ।भेटी देऊं अंतकाळासी । कारण असे आम्हां येणे ॥" असे श्रीपाद श्रीवल्लभांनी त्या भक्तास वचन नवव्या अध्यायांत दिले होतें.

काही दिवस कुरवपुरात वास्तव्य करून श्री गुरु अश्विन शुद्ध द्वादशीस गंगेत अदृश्य झालें. परंतु त्यानंतरदेखील आपण भक्तांच्या सतत पाठीशी आहे, ह्या त्यांच्या वचनाची प्रचिती वल्लभेश ब्राह्मणास आली. तो कथाभाग गुरुचरित्रात दहाव्या अध्यायांत वर्णिला आहे. या अध्यायाचा अजून एक विशेष म्हणजे ज्या चोराने वल्लभेश ब्राह्मणाच्या हत्येत भाग घेतला नाही, त्याने भक्तवत्सल श्रीपादांची क्षमा मागितली असता त्याला जीवदान मिळाले. इतकेच नव्हें तर त्या चोरास श्रीपाद श्रीवल्लभांचे प्रत्यक्ष दर्शन, त्यांच्याशी संभाषण तसेच श्री गुरूंची वल्लभेश ब्राह्मणास पुनर्जिवित करण्याची लीला प्रत्यक्ष घडतांना पाहण्याचा लाभ झाला. हा गुरुकृपेचा चमत्कारदेखील त्यानेच त्या ब्राह्मणास सांगितला. श्रीपादांच्या प्रत्यक्ष दर्शनाचे भाग्य भक्त वल्लभेशासही लाभले नाही. हा विलक्षण प्रभाव श्री गुरूंच्या कृपेचा, भक्तवत्सलतेचा आणि शरणागतांस कायम अभय देण्याचा आहें,  ह्यांत शंकाच नाही.  

' श्रीपादराजं शरणं प्रपद्ये ' असा दृढ भाव असेल तर श्री गुरु कसा अनुभव देतात आणि आजही सूक्ष्म रूपात तें कुरवपूर क्षेत्री नित्य वास करत आहेत, हें ह्या कथांवरून सहज लक्षात येते.        

श्री शंकर भट यांनी लिहिलेलें आणि श्री हरिभाऊ जोशी निटूरकर यांनी मराठी अनुवाद केलेले श्रीपाद श्रीवल्लभांचे विस्तृत चरित्र इथे उपलब्ध आहे.    

श्रीपाद श्रीवल्लभ चरित्रामृत     

इतर साहित्य : श्रीपाद श्रीवल्लभ चरित्रामृत सार 

                   श्रीपाद श्रीवल्लभ संपूर्ण चरित्रामृत   

                   श्रीपाद श्रीवल्लभ चरित्रामृत - MP3               

श्रीगुरु नृसिंहसरस्वती आणि शिष्योत्तम सायंदेव

श्रीगुरु नृसिंह सरस्वतींचे अनेक शिष्य होते. त्यातही सायंदेवावर त्यांचे विशेष प्रेम होतें, हे श्री गुरुचरित्रातील कथांवरून लक्षात येते. श्री गुरुचरित्रांतदेखील सायंदेव आणि त्रिविक्रमभारती यांचे कथाभाग असलेले अनेक अध्याय आहेत. सायंदेवाची व श्रीगुरुंची प्रथम भेट झाली तो कथाप्रसंग गुरुचरित्रातील तेराव्या अध्यायांत वर्णिला आहे. वासरब्रह्मेश्वर या गोदातटीच्या एका ग्रामीं स्वामी इतर शिष्यांसमवेत होतें, त्यावेळीं पोटदुखीने अत्यंत त्रस्त झालेला एक ब्राह्मण तिथे आत्महत्या करण्यास आला. श्रीगुरुंनी त्या व्याधीयुक्त ब्राह्मणास अभय देऊन आत्महत्या करण्यापासून परावृत्त केले व मी तुला औषध देऊन तुझी ही पोटदुखी कायमची दूर करतो असे आश्वासन दिले. तेवढ्यात सायंदेव नावाचा एक ब्राह्मण जो ग्रामाधिकारी होता, तो तेथे आला. श्री गुरूंच्या दर्शनाने अत्यंत प्रसन्न होऊन त्यानें भक्तीभावाने स्वामींना नमस्कार केला. ह्या प्रथम भेटीतच तो श्रीगुरुंना कायावाचामनाने शरण आला होता. श्रीगुरूंच्या आज्ञेनुसार त्यानें त्या व्याधीग्रस्त ब्राह्मणास भोजनाचे निमंत्रण तर दिलेच पण त्याचबरोबर श्रीनृसिंह सरस्वती महाराजांनाही शिष्यमंडळींसह पूजा स्वीकारण्यांस व भिक्षेस बोलावले. तदनुसार गुरूंसह सर्वांचे त्याच्या गृही आगमन झाल्यावर सायंदेवाने आपल्या पत्नीसह श्रीगुरुंची व इतरांची षोडशोपचारे पूजा केली व सर्वांना उत्तम पक्वान्नांचे भोजन दिले. गुरुकृपेने तो व्याधीग्रस्त ब्राह्मण त्या भोजनानंतर व्याधीमुक्त झालाच, तसेच सायंदेवाच्या पूजेने व सेवेने स्वामी महाराज सायंदेवावर प्रसन्न झाले व त्यास अनेक आशीर्वादही दिले. इतकेच नाही तर त्याला प्राणसंकटातूनही सोडविले. 

सायंदेवाने श्री गुरूंना तो ज्या यवनाकडे चाकरी करायचा त्याविषयी सांगितले व तुमचे दर्शन झाल्यावर मला त्या यवनाकडून मरण का यावे ? असे विचारले असता श्री गुरुदेवांनी "तू निर्भयपणे यवनाकडे जा.तो तुला परत पाठवेल." अशी ग्वाही दिली. केवळ श्रीगुरूंच्या कृपाकवचामुळे त्या यवनाने सायंदेवाला न मारता वस्त्रे वगैरे देऊन मानाने परत पाठविले. गुरुचरित्रातील हा चौदावा अध्याय म्हणजे गुरुकृपा किती प्रभावी असतें, ह्याचेच उदाहरण आहे.म्हणूनच गुरुचरित्राच्या अध्यायमालिकेचा तो मेरुमणी आहे.

पुढें श्री नृसिंह सरस्वती महाराज गाणगापुरी आल्यावर (एकेचाळिसाव्या अध्यायांत)त्यांनी सायंदेवाच्या गुरुभक्तीची कसोटी घेतली. काशीयात्रेचे वर्णन करून सांगता सांगता सर्व तीर्थेभेटी त्याच्याकडून योगावस्थेत करून घेतल्या व यापुढे आमच्याकडेच सेवा करीत राहा असे सांगितले. तसेच श्री अनंत व्रतही सायंदेवाकडून करवून घेतले.

श्री गुरु निवडक शिष्यांना घेऊन श्री शैल्य यात्रेस निघाले, त्यावेळीसुद्धा सायंदेव गुरुंसमवेत होता. श्रीगुरु कर्दळीवनात गुप्त झाल्यावर जी चार प्रसादपुष्पें आली होती, त्यातील एक सायंदेवाने घेतले होते. सायंदेवाच्या भक्तीचे अन भाग्याचे वर्णन काय करावें बरें ? 

कर्नाटकातील श्री क्षेत्र कडगंची हे सायंदेवाचे मूळ गांव आणि वेदतुल्य श्रीगुरुचरित्राचे लेखनस्थळ ! श्री दत्तभक्तांनी या पवित्र स्थानाला अवश्य भेट द्यावी.

सविस्तर लेख : श्री क्षेत्र कडगंची