॥ श्री गणेशाय नमः ॥ ॐ द्रां दत्तात्रेयाय नमः ॥ ॐ नमः शिवाय ॥
जेथें सर्वदा शिवस्मरण । तेथें भुक्ति मुक्ति सर्वकल्याण । नाना संकटें विघ्ने दारुण । न बाधती कालत्रयीं ॥१॥ संकेतें अथवा हास्येंकरुन । भलत्या मिसें घडो शिवस्मरण । न कळतां परिसासी लोह जाण । संघटतां सुवर्ण करी कीं ॥२॥ न कळतां प्राशिलें अमृत । परी अमर करी की यथार्थ । औषधी नेणतां भक्षित । परी रोग सत्य हरी कीं ॥३॥ शुष्कतृणपर्वत अद्भुत । नेणतां बाळक अकस्मात । अग्निस्फुलिंग टाकीत । परी भस्म यथार्थ करी कीं ॥४॥ तैसें न कळतां घडे शिवस्मरण । परी सकळ दोषां होय दहन । अथवा विनोदेंकरुन । शिवस्मरण घडो कां ॥५॥ हे कां व्यर्थ हांका फोडिती । शिव शिव नामें आरडती । अरे कां हे उगे न राहती । हरहर गर्जती वेळोवेळां ॥६॥ शिवनामाचा करिती कोल्हाळ । माझें उठविलें कपाळ । शिव शिव म्हणतां वेळोवेळ । काय येतें यांच्या हाता ॥७॥ ऐसी हेळणा करी क्षणोक्षणीं । परी उमावल्लभनाम ये वदनीं । पुत्रकन्यानामेंकरुनी । शिवस्मरण घडो कां ॥८॥ महाप्रीतीनें करितां शिवस्मरण । आदरें करितां शिवध्यान । शिवस्वरुप मानूनि ब्राह्मण । संतर्पण करी सदां ॥९॥ ऐसी शिवी आवडी धरी । त्याहीमाजी आली शिवरात्री । उपवास जागरण करी । होय बोहरी महत्पापा ॥१०॥ ते दिवशीं बिल्वदळें घेऊन । यथासांग घडलें शिवार्चन । तरी सहस्त्रजन्मींचे पाप संपूर्ण । भस्म होऊनी जाईल ॥११॥ नित्य बिल्वदळें शिवासी वाहत । त्याएवढा नाहीं पुण्यवंत । तो तरेल हें नवल नव्हे सत्य । त्याच्या दर्शनें बहुत तरती ॥१२॥ प्रातःकाळी घेतां शिवदर्शन । यामिनीचें पाप जाय जळोन । पूर्वजन्मींचें दोष गहन । माध्याह्नीं दर्शन घेतां नुरती ॥१३॥ सायंकाळीं शिव पाहतां सप्रेम । सप्तजन्मींचें पाप होय भस्म । शिवरात्रीचा महिमा परम । शेषही वर्णू शकेना ॥१४॥ कपिलाषष्ठी अर्धोदय संक्रमण । महोदय गजच्छाया ग्रहण । इतुकेही पर्वकाळ ओंवाळून । शिवरात्रीवरुन टाकावे ॥१५॥ शिवरात्री आधींच पुण्यदिवस । त्याहीवरी पूजन जागरण विशेष । त्रिकाळपूजा आणि रुद्रघोष । त्याच्या पुण्यासी पार नाहीं ॥१६॥ वसिष्ठ विश्वामित्रादि मुनीश्वर । सुरगण गंधर्व किन्नर । सिद्ध चारण विद्याधर । शिवरात्रिव्रत करिताती ॥१७॥ यदर्थीं सुरस कथा बहुत । शौनकादिकां सांगे सूत । ती श्रोतीं ऐकावी सावचित्त । अत्यादरें करुनियां ॥१८॥ तरी मासामाजी माघमास । ज्याचा व्यास महिमा वर्णी विशेष । त्याहीमाजी कृष्णचतुर्दशीस । मुख्य शिवरात्र जाणिजे ॥१९॥ विंध्याद्रिवासी एक व्याध । मृगपक्षिघातक परमनिषिद्ध । महानिर्दय हिंसक निषाद । केले अपराध बहुत तेणें ॥२०॥ धनुष्यबाण घेऊनि करीं । पारधीस चालिला दुराचारी । पाश वागुरा कक्षेसी धरी । कवच लेत हरितवर्ण ॥२१॥ करीं गोधांगुलित्राण । आणिकही हातीं शस्त्रसामुग्री घेऊन । काननीं जातां शिवस्थान । शोभायमान देखिलें ॥२२॥ तंव तो शिवरात्रीचा दिन । यात्रा आली चहूंकडून । शिवमंदिर शृंगारुन । शोभा आणिली कैलासींची ॥२३॥ शुद्धरजततगटवर्ण । देवालय झळके शोभायमान । गगनचुंबित ध्वज पूर्ण । रत्नजडित कळस तळपताती ॥२४॥ मध्यें मणिमय शिवलिंग । भक्त पूजा करिती सांग । अभिषेकधारा अभंग । विप्र धरिती रुद्रघोषें ॥२५॥ एक टाळ मृदुंग घेऊन । सप्रेम करिती शिवकीर्तन । श्रोते करटाळी वाजवून । हरहर शब्दें घोष करिती ॥२६॥ नाना परिमळद्रव्यसुवास । तेणें दशदिशा दुमदुमिल्या विशेष । लक्ष दीपांचे प्रकाश । जलजघोष घंटारव ॥२७॥ शशिमुखा गर्जती भेरी । त्यांचा नाद न माये अंबरीं । एवं चतुर्विध वाद्यें नानापरी । भक्त वाजविती आनंदें ॥२८॥ तों तेथें व्याध पातला । समोर विलोकी सर्व सोहळा । एक मुहूर्त उभा ठाकला । हांसत बोलिला विनोदे ॥२९॥ हे मूर्ख अवघे जन । येथें द्रव्य काय व्यर्थ नासोन । आंत दगड बाहेर पाषाण । देवपण येथें कैंचे ॥३०॥ उत्तम अन्न सांडून । व्यर्थ कां करिती उपोषण । ऐसिया चेष्टा करीत तेथून । काननाप्रती जातसे ॥३१॥ लोक नामें गर्जती वारंवार । आपणही विनोदें म्हणें शिव हरहर । सहज सव्य घालूनि शिवमंदिर । घोर कांतार प्रवेशला ॥३२॥ वाचेसी लागला तोचि वेध । विनोदें बोले शिव शिव शब्द । नामप्रतापें दोष अगाध । झडत सर्व चालिले ॥३३॥ घोरांदर सेवितां वन । नाढळतीच जीव लघुदारुण । तों वरुणदिग्वधूचें सदन । वासरमणि प्रवेशला ॥३४॥ निशा प्रवर्तली सबळ । कीं ब्रह्मांडकरंडां भरलें काजळ । कीं विशाळ कृष्णकंबळ । मंडप काय उभारिला ॥३५॥ विगतधवा जेवीं कामिनी । तेवीं न शोभे कदा यामिनी । जरी मंडित दिसे उडुगणीं । परी पतिहीन रजनी ते ॥३६॥ जैसा पंडित गेलिया सभेंतून । मूर्ख जल्पती पाखंडज्ञान । जेवीं अस्ता जाता सहस्त्रकिरण । उडुगणें मागें झळकती ॥३७॥ असो ऐसी निशा दाटली सुबुद्ध । अवघा वेळ उपवासी निषाद । तों एक सरोवर अगाध । दृष्टीं देखिलें शोधितां ॥३८॥ अनेक संपत्ती सभाग्यसदनीं । तेवीं सरोवरीं शोभती कुमुदिनी । तटीं बिल्ववृक्ष गगनीं । शोभायमान पसरला ॥३९॥ योगभ्रष्ट कर्मभूमीस पावती जनन । तेवीं बिल्व डहाळिया गगनींहून । भूमीस लागल्या येऊन । माजी रविशशिकिरण न दिसे ॥४०॥ त्यांत तम दाटलें दारुण । माजी बैसला व्याध जाऊन । शरासनीं शर लावून । कानाडी ओढोनि सावज लक्षी ॥४१॥ दृष्टीं बिल्वदळें दाटली बहुत । तीं दक्षिण हस्तें खुडोनि टाकीत । तों तेथें पद्मजहस्ते स्थापित । शिवलिंग दिव्य होतें ॥४२॥ त्यावरी बिल्वदळें पडत । तेणें संतोषला अपर्णानाथ । व्याधास उपवास जागरण घडत । सायास न करितां अनायासें ॥४३॥ वाचेसी शिवनामाचा चाळा । हर हर म्हणे वेळोवेळां । पापक्षय होत चालिला । पूजन स्मरण सर्व घडलें ॥४४॥ एक याम झालिया रजनी । तों जलपानालागीं एक हरिणी । आली तेथें ते गर्भिणी । परम सुकुमार तेजस्वी ॥४५॥ व्याध तिणें लक्षिला दुरुन । कृतांतवत परम दारुण । आकर्ण ओढिला बाण । देखोनिया हरिणी बोलतसे ॥४६॥ म्हणे महापुरुषा अन्यायाविण । कां मजवरी लाविला बाण । मी तव हरिणी आहे गर्भिण । वध तुवां न करावा ॥४७॥ उदरांत गर्भ सूक्ष्म अज्ञान । वधितां दोष तुज दारुण । एक रथभरी जीव वधिता सान । तरी एक बस्त वधियेला ॥४८॥ शत बस्त वधितां एक । वृषभहत्येचें पातक । शत वृषभ तैं गोहत्या देख । घडली शास्त्र वदतसे ॥४९॥ शत गोहत्यांचें पातक पूर्ण । एक वधिता होय ब्राह्मण । शत ब्रह्महत्येचें पातक जाण । एक स्त्री वधिलिया ॥५०॥ शत स्त्रियांहूनि अधिक । एक गुरुहत्येचे पातक । त्याहूनि शतगुणी देख । एक गर्भिण वधिलिया ॥५१॥ तरी अन्याय नसतां ये अवसरीं । मज मारिसी कां वनांतरीं । व्याध म्हणे कुटुंब घरीं । उपवासी वाट पहात ॥५२॥ मीही आजी निराहार । अन्न नाहींच अणुमात्र । परी मृगी होऊनि सुंदर । गोष्टी वदसी शास्त्रींच्या ॥५३॥ मज आश्चर्य वाटतें पोटीं । नराऐशा सांगसी गोष्टी । तुज देखोनियां दृष्टीं । दया हृदयीं उपजतसे ॥५४॥ पूर्वी तूं होतीस कोण । तुज एवढें ज्ञान कोठून । तूं विशाळनेत्री रुपलावण्य । सर्व वर्तमान मज सांगे ॥५५॥ मृगी म्हणे ते अवसरीं । पूर्वी मंथन करितां क्षीरसागरीं । चतुर्दश रत्नें काढिलीं सुरासुरीं । महाप्रयत्नें करुनियां ॥५६॥ त्यांमाजी मी रंभा चतुर । मज देखोनि भुलती सुरवर । नाना तपें आचरोनि अपार । तपस्वी पावती आम्हांतें ॥५७॥ म्यां नयनकटाक्षजाळें पसरुन । बांधिले निर्जरांचें मनमीन । माझिया अंगसुवासा वेधून । मुनिभ्रमर धांवती ॥५८॥ माझें गायन ऐकावया सुरंग । सुधापानीं धांवती कुरंग । मी भोगीं स्वर्गीचे दिव्य भोग । स्वरुपें न मानी कोणासी ॥५९॥ मद अंगीं चढला बहुत । शिवभजन टाकिलें समस्त । शिवरात्री सोमवार प्रदोषव्रत । शिवार्चन सांडिलें म्यां ॥६०॥ सोडोनियां सुधापान । करुं लागलें मद्यप्राशन । हिरण्यनामा दैत्य दारुण । सुर सोडोनि रतलें त्यासीं ॥६१॥ ऐसा लोटला काळ अपार । मृगयेस गेला तो असुर । त्या दुष्टासंगे अपर्णावर- । भजनपूजन विसरलें ॥६२॥ मनास ऐसें वाटलें पूर्ण । असुर गेला मृगयेलागुन । इतुक्यांत घ्यावें शिवदर्शन । म्हणोनि गेलें कैलासा ॥६३॥ मज देखतां हिमनगजामात । परम क्षोभोनि शाप देत । तूं परम पापिणी यथार्थ । मृगी होई मृत्युलोकीं ॥६४॥ तुझ्या सख्या दोघीजणी । त्या होतील तुजसवें हरिणी । हिरण्य असुर माझिये भजनीं । असावध सर्वदा ॥६५॥ तोही मृग होऊनि सत्य । तुम्हांसीच होईल रत । ऐक व्याधा सावचित्त । मग म्यां शिव प्रार्थिला ॥६६॥ हे पंचवदना विरुपाक्षा । सच्चिदानंदा कर्माध्यक्षा । दक्षमखदळणा सर्वसाक्षा । उःशाप देईं आम्हांतें ॥६७॥ भोळा चक्रवर्ती दयाळ । उःशाप वदला पयःफेनधवल । द्वादश वर्षें भरतां तात्काळ । पावाल माझिया पदातें ॥६८॥ मग आम्हीं मृगयोनीं । जन्मलों ये कर्मअवनीं । मी गर्भिणी आहें हरिणी । प्रसूतकाळ समीप असे ॥६९॥ तरी मी आपुल्या स्वस्थळा जावोन । सत्वर येतें गर्भ ठेऊन । मग तूं सुखें घेईं प्राण । सत्य वचन हें माझें ॥७०॥ ऐसी मृगी बोलली सावचित्त । त्यावरी तो व्याध काय बोलत । तूं गोड बोलसी यथार्थ । परी विश्वास मज न वाटे ॥७१॥ नानापरी असत्य बोलोन । करावें शरीराचें संरक्षण । हें प्राणिमात्रास आहे ज्ञान । तरी तूं शपथ वदे आतां ॥७२॥ महत्पापें उच्चारुन । शपथ वदें यथार्थ पूर्ण । यावरी ते हरिणी दीनवदन । वाहात आण ऐका ते ॥७३॥ ब्राह्मणकुळीं उपजोन । जो न करी वेदशास्त्राध्ययन । सत्यशौचवर्जित संध्याहीन । माझें शिरीं पातक तें ॥७४॥ एक वेदविक्रय करिती पूर्ण । कृतघ्न परपीडक नावडे भजन । एक दानासी करिती विघ्न । गुरु निंदाश्रवण एक करिती ॥७५॥ रमावर-उमावरांची निंदा । त्या पापाची मज होय आपदा । दान दिधलें जें ब्रह्मवृंदा । हिरोनी घेती माघारें ॥७६॥ एक यतिनिंदा करिती । एक शास्त्रें पहाती द्वैत निर्मिती । नाना भ्रष्टमार्ग आचरती । स्वधर्म आपुला सांडूनियां ॥७७॥ देवालयामाजी जाऊनी । हरिकथापुराणश्रवणीं । जे बैसती विडा घेउनी । ते कोडी होती पापिये ॥७८॥ जे देवळांत करिती स्त्रीसंभोग । कीं स्त्री-भ्रतारांसी करिती वियोग । ते नपुसंक होवोनि अभाग्य । उपजती या जन्मीं ॥७९॥ वर्मकर्में निंदा करीत । तो जगपुरीषभक्षक काग होत । शिष्यांसी विद्या असोनि न सांगत । तो पिंगळा होत निर्धारें ॥८०॥ अनुचित प्रतिग्रह ब्राह्मण घेती । त्यानिमित्तें गंडमाळा होती । परक्षेत्रींच्या गाई वळोनि आणिती । ते अल्पायुषी होती या जन्मीं ॥८१॥ जो राजा करी प्रजापीडण । तो या जन्मीं व्याघ्र कां सर्प होय दारुण । वृथा करी साधुछळण । निर्वंश पूर्ण होय त्याचा ॥८२॥ स्त्रिया व्रतनेम करीत । भ्रतारासी अव्हेरित । धनधान्य असोनि वंचित । त्या वाघुळा होती या जन्मीं ॥८३॥ पुरुष कुरुप म्हणोनियां त्यागिती । त्या या जन्मीं बालविधवा होती । तेथेंही जारकर्म करिती । मग त्या होती वारांगना ॥८४॥ ज्या भ्रतारासी निर्भर्त्सिती । त्या दासी किंवा कुलटा होती । सेवक स्वामीचा द्रोह करिती । ते जन्मा येती श्वानाच्या ॥८५॥ सेवकापासून सेवा घेऊन । त्याचें न दे जो वेतन । तो अत्यंत भिकारी होऊन । दारोदारीं हिंडतसे ॥८६॥ स्त्री-पुरुष गुज बोलतां । जो जाऊनि ऐके तत्वतां । त्याची स्त्री दुरावे हिंडतां । अन्न न मिळे तयातें ॥८७॥ जे जारण मारण करिती । ते भूत प्रेत पिशाच्च होती । यती उपवासें पीडिती । त्यांतें दुष्काळ जन्मवरी ॥८८॥ स्त्री रजस्वला होऊनी । गृही वावरे जे पापिणी । पूर्वज रुधिरीं पडती पतनीं । त्या गृही देव-पितृगण न येती ॥८९॥ जे देवाच्या दीपाचें तेल नेती । ते या जन्मीं निपुत्रिक होती । ज्या रांधितां अन्न चोरोनी भक्षिती । त्या मार्जारी होती या जन्मीं ॥९०॥ ब्राह्मणांस कदन्न घालून । आपण भक्षिती षड्रसपक्वान्न । त्यांचे गर्भ पडती गळोन । आपुलिया कर्मवशें ॥९१॥ जो मातापित्यांसी शिणवीत । तो ये जन्मीं मर्कट होत । सासू-श्वशुरां स्नुषा गांजीत । तरी बाळक न वांचे तियेचें ॥९२॥ मृगी म्हणे व्याधालागून । जरी मी न ये परतोन । तरी ही महत्पापें संपूर्ण । माझ्या माथां बैसोत ॥९३॥ हे मिथ्या गोष्ट होय साचार । तरी घडो शिवपूजेचा अपहार । ऐसी शपथ ऐकतां निर्धार । व्याध शंकला मानसीं ॥९४॥ म्हणे पतिव्रते जाई आतां । सत्वर येईं निशा सरतां । हरिणी म्हणे शिवपदासी तत्वतां । पुण्यवंता जाशील ॥९५॥ उदकपान करोनि वेगीं । निजाश्रमा गेली ते कुरंगी । इकडे व्याध दक्षिणभागीं । टाकी बिल्वदळें खुडूनियां ॥९६॥ दोन प्रहर झाली यामिनी । द्वितीय पूजा शिवें मानूनी । अर्धपाप जळालें मुळींहुनी । सप्तजन्मींचें तेधवा ॥९७॥ नामीं आवड जडली पूर्ण । व्याध करी शिवस्मरण । मृगीमुखें ऐकिलें निरुपण । सहज जागरण घडलें तया ॥९८॥ तों दुसरी हरिणी अकस्मात । पातली तेथें तृषाक्रांत । व्याधें बाण ओढितां त्वरित । करुणा भाकी हरिणी ते ॥९९॥ म्हणे व्याधा ऐक ये समयीं । मज कामानळें पीडीलें पाहीं । पतीसी भोग देवोनि लवलाही । परतोनि येतें सत्वर ॥१००॥ व्याध आश्चर्य करी मनांत । म्हणे शपथ बोलोनी जाई त्वरित। धन्य तुमचें जीवित्व । सर्व शास्त्रार्थ ठाऊका ॥१०१॥ वापी तडाग सरोवर । जो पतित मोडी देवागार । गुरुनिंदक मद्यपानीं दुराचार । तीं पापें समग्र मस्तकीं माझ्या ॥१०२॥ महाक्षत्रिय आपण म्हणवित । समरांगणीं मागें पळत । वृत्ति हरी सीमा लोटीत । ग्रंथ निंदित महापुरुषांचे ॥१०३॥ वेदशास्त्रांची निंदा करी । संत-भक्तांसीं द्वेष धरी । हरि-हर चरित्रें अव्हेरी । माझें शिरीं तीं पापें ॥१०४॥ धनधान्य असोनि पाहीं । पतीलागीं शिणवी म्हणे नाहीं । पति सांडोनि निजे परगृहीं । तीं पापें माझिया माथां ॥१०५॥ पुत्र स्नुषा सन्मार्ग वर्ततां । त्यांसी व्यर्थचि गांजिती जे न पाहता । ते कुरुप होती तत्वतां । हिंडतां भिक्षा न मिळेचि ॥१०६॥ बंधु-बंधु जे वैर करिती । ते या जन्मीं मत्स्य होती । गुरुचें उणें जे पाहती । त्यांची संपत्ती दग्ध होय ॥१०७॥ जे मार्गस्थांचीं वस्त्रें हरिती । ते अतिशूद्र प्रेतवस्त्रें पांघरती । आम्ही तपस्वी म्हणोनियां अनाचार करिती । ते घुले होती मोकाट ॥१०८॥ दासी स्वामीची सेवा न करी । ती ये जन्मीं होय मगरी । जो कन्याविक्रय करी । हिंसकयोनीं निपजे तो ॥१०९॥ स्त्री भ्रताराची सेवा करीत । तीस जो व्यर्थचि गांजित । त्याचा गृहभंग होत । जन्मजन्मांतरीं न सुटे ॥११०॥ ब्राह्मण करी रसविक्रय । घेतां देतां मद्यपी होय । जो ब्रह्मवृंदा अपमानिताहे । तो होय ब्रह्मराक्षस ॥१११॥ एकें उपकार केला । जो नष्ट नाठवी त्याला । तो कृतघ्न जंत झाला । पूर्वकर्में जाणिजे ॥११२॥ विप्र श्राद्धीं जेवुनी । स्त्रीभोग करी ते दिनीं । तो श्वानसूकरयोनीं । उपजेल निःसंशयें ॥११३॥ व्यवहारी दहांत बैसोन । खोटी साक्ष देई गर्जोन । पूर्वज नरकीं पावती पतन । असत्य साक्ष देतांचि ॥११४॥ दोघी स्त्रिया करोन । एकीचेंच राखी जो मन । तो गोचिड होय जाण । सारमेयशरीरीं ॥११५॥ पूर्वजन्मीं कोंडी उदक । त्याचा मळमूत्रनिरोध देख । करितां साधुनिंदा आवश्यक । सत्वरदंत भग्न होती ॥११६॥ देवालयीं करी भोजन । तरी ये जन्मीं होय क्षीण । पृथ्वीपतीची निंदा करितां जाण । उदरीं मंदाग्नि होय पैं ॥११७॥ ग्रहणसमयीं करी भोजन । त्यासी पित्तरोग होय दारुण । परबाळें विकी परदेशीं नेऊन । तरी सर्वांगी कुष्ठ भरे ॥११८॥ जी स्त्री करी गर्भपातन । ती उपजे वंध्या होऊन । देवालय टाकी पाडोन । तरी अंगभंग होय त्याचा ॥११९॥ अपराधाविण स्त्रीसी गांजिता हे । त्याचें ये जन्मीं एक अंग जाये । ब्राह्मणाचे अन्न हरिती पापिये । त्यांचा वंश न वाढे कधीं ॥१२०॥ गुरु संत माता पिता । त्यांसी होय जो निर्भत्सिता । तरी वाचा जाय त्तवतां । अडखळे बोलतां क्षणक्षणां ॥१२१॥ जो ब्राह्मणांसी दंड मारी । त्यासी व्याधितिडका लागती शरीरीं । जो संतांसी वादविवाद करी । दीर्घ दंत होती त्याचे ॥१२२॥ देवद्वारींचे तरुवर । अश्वत्थादि वृक्ष साचार । तोडितां पांगुळ होय निर्धार । भिक्षा न मिळे हिंडता ॥१२३॥ जो सूतकअन्न भक्षित । त्याचे उदरी नाना रोग होत । आपणचि परिमळद्रव्य भोगी समस्त । तरी दुर्गंधी सत्य सर्वांगीं ॥१२४॥ ब्राह्मणाचे ऋण न देतां । तरी बाळपणीं मृत्यु पावे पिता । जलवृक्षछाया मोडितां । तरी एकही स्थळ न मिळे त्यातें ॥१२५॥ ब्राह्मणासी आशा लावून । चाळवी नेदी कदा दान । तो ये जन्मी अन्न अन्न । करीत हिंडे घरोघरीं ॥१२६॥ जो पुत्रद्वेष करीत । आणि दरिद्रियाचें लग्न मोडित । तरी स्त्रीसी सल राहे पोटांत । वंध्या निश्चित संसारीं ॥१२७॥ जेणें ब्राह्मण बांधिले निग्रहून । त्यासी सांडसें तोडी सूर्यनंदन । जो नायके कथाग्रंथ पावन । बधिर होय जन्मोजन्मीं ॥१२८॥ जो पीडी माता-पितयांस । त्याचा सर्वदा होई कार्यनाश । एकास भजे निंदी सर्व देवांस । तरी एकचि पुत्र होय त्यासी ॥१२९॥ जो चांडाळ गोवध करी । त्यासी मिळे कर्कशा नारी । वृषभ वधितां निर्धारीं । शतमूर्ख पुत्र होय त्यासी ॥१३०॥ उदकतृणेंविण पशु मारीत । तरी मुक्याच प्रजा होती समस्त । जो पतिव्रतेसी भोगूं इच्छित । तरी कुरुप नारी कर्कशा मिळे ॥१३१॥ जो पारधी बहु जीव संहारी । तो फेंपरा होय संसारीं । गुरुचा त्याग जो चांडाळ करी । तो उपजतांचि मृत्यु पावे ॥१३२॥ नित्य अथवा रविवारी मुतें रवीसमोर । त्याचे बाळपणीं दंत भग्न केश शुभ्र । जे मृत बाळासाठीं रुदती निर्धार । त्यांस हांसतां निपुत्रिक होय ॥१३३॥ हरिणी म्हणे व्याधालागून । मी सत्वरी येतें पतीसी भोग देऊन । न ये तरी हीं पापें संपूर्ण । माझ्या माथां बैसोत पैं ॥१३४॥ व्याध मनांत शंकोन । म्हणे धन्य धन्य तुमचे ज्ञान । सत्वर येईं गृहासी जाऊन । सत्य संपूर्ण सांभाळीं ॥१३५॥ जलपान करोनि वेगीं । आश्रमा गेली ते कुरंगी । तो मृगराज तेच प्रसंगीं । जलपानार्थ पातला ॥१३६॥ व्याधें ओढिला बाण । तों मृग बोले दीनवदन । म्हणे माझ्या स्त्रिया पतिव्रता सगुण । त्यांसी पुसोन येतों मी ॥१३७॥ शपथ ऐकें त्वरित । कीर्तन करिती प्रेमळ भक्त । तो कथारंग मोडितां निर्वंश होत । पाप सत्य मम माथां ॥१३८॥ ब्रह्मकर्म वेदोक्त । शुद्र निजांगें आचरत । तो अधम नरकीं पडत । परधर्म आचरतां ॥१३९॥ तीर्थयात्रेसी विघ्नें करी । वाटपाडी वस्त्र द्रव्य हरी । तरी सर्वांगीं व्रण अघोरीं । नरकीं पडे कल्पपर्यंत ॥१४०॥ शास्त्रकोशीं नाहीं प्रमाण । कूटकविता करी क्षुद्र लक्षून । हरिती ब्राह्मणांचा मान । तरी संतान तयांचें न वाढे ॥१४१॥ हरिदिनीं शिवदिनीं उपोषण । विधियुक्त न करी द्वादशी पूर्ण । तरी हस्त पाद क्षीण । होती त्याचे निर्धारें ॥१४२॥ एक शिवहरीप्रतिमा फोडिती । एक भगवद्भक्तां विघ्नें करिती । एक शिवमहिमा उच्छेदिती । नरकीं होती कीटक ते ॥१४३॥ मातृद्रोही त्यासी व्याधी भरे । पितृद्रोही पिशाच विचरे । गुरुद्रोही तत्काळ मरे । भूतप्रेतगणीं विचरे तो ॥१४४॥ विप्र आहार बहुत जेविती । त्यांसी जो हांसे दुर्मती । त्याचे मुखीं अरोचकरोग निश्चिती । न सोडिती जन्मवरी ॥१४५॥ एक गोविक्रय करिती । एक कन्याविक्रय अर्जिती । ते नर मार्जार मस्त होती । बाळें भक्षिती आपुलीं ॥१४६॥ जो कन्या भगिनी अभिलाषी । कामदृष्टीं न्याहाळी पतिव्रतेसी । प्रमेहरोग होय त्यासी । कीं खडा गुह्यांत दाटत ॥१४७॥ प्रासादभंग लिंगभंग करी । देवांचीं उपकरणें अलंकार चोरी । देवप्रतिष्ठा अव्हेरी । पंडुरोग होय ॥१४८॥ एक मित्रद्रोह विश्वासघात करिती । मातृपितृहत्या गुरुसी संकटीं पाडिती । ब्रह्मवध गोवध न वारिती । अंगी सामर्थ्य असोनियां ॥१४९॥ ब्राह्मण बैसवोनि बाहेरी । उत्तमान्न जेविती गृहांतरीं । सोयर्ऱ्यांची प्रार्थना करी । संग्रहणी पोटशूळ होती तया ॥१५०॥ एक कर्मभ्रष्ट पंचयज्ञ न करिती । एक ब्राह्मणांची सदनें जाळिती । एक दीनासी मार्गी नागविती । एक संतांचा करिती अपमान ॥१५१॥ एक करिती गुरुछळण । एक म्हणती पाहों याचें लक्षण । नाना दोष आरोपिती अज्ञान । त्यांचें संतान न वाढे ॥१५२॥ जो सदा पितृद्वेष करी । जो ब्रह्मवृदांसी अव्हेरी । शिवकीर्तन ऐकतां त्रासे अंतरी । तरी पितृवीर्य नव्हे तो ॥१५३॥ शिवकीर्तनीं नव्हे सादर । तरी कर्णमूळरोग निर्धार । नसत्याच गोष्टी जल्पे अपार । तों दर्दुर होय निर्धारें ॥१५४॥ शिवकीर्तन किंवा पुराणश्रवण । तेथें शयन करितां सर्प होय दारुण । एक अतिवादक छळक जाण । ते पिशाचयोनी पावती ॥१५५॥ एकां देवार्चनीं वीट येत । ब्राह्मण पूजावया कंटाळत । तीर्थप्रसाद अव्हेरीत । त्यांच्या आखुडती अंगशिरा ॥१५६॥ मृग म्हणे ऐसीं पापें अपार । मम मस्तकीं होईल परम भार । मग पारधी म्हणे सत्वर । जाई स्वस्थाना मृगवर्या ॥१५७॥ व्याध शिवनामें गर्जे ते क्षणीं । कंठ सद्गदित अश्रु नयनीं । मागुती बिल्वदळें खुडोनी । शिवावरी टाकीतसे ॥१५८॥ चौंप्रहरांच्या पूजा चारी । संपूर्ण झाल्या शिवजागरीं । सप्तजन्मींचीं पापें निर्धारीं । मुळींहूनी भस्म झालीं ॥१५९॥ तों पूर्वदिशा मुख प्रक्षाळित । सुपर्णाग्रज उदय पावत । आरक्तवर्ण शोभा दिसत । तेंचि कुंकुम प्राचीचें ॥१६०॥ तों तिसरी मृगी आली अकस्मात । व्याध देखिला कृतांतवत । म्हणे मारुं नको मज यथार्थ । बाळासी स्तन देऊन येतें मी ॥१६१॥ व्याध अत्यंत हर्षभरित । म्हणे ही काय बोलेल शास्त्रार्थ । तो ऐकावया म्हणत । शपथ करुनि जाय तूं ॥१६२॥ यावरी मृगी म्हणे व्याधा ऐक । जो तृणदाहक ग्रामदाहक । गो ब्राह्मणांचें कोंडी उदक । क्षयरोग त्यासी न सोडी ॥१६३॥ ब्राह्मणांची सदनें हरिती देख । त्यांचे पूर्वज रौरवीं पडती निःशंक । मातृ-पुत्रां बिघडती एक । स्त्रीपुरुषां बिघड पाडिती ॥१६४॥ देवब्राह्मण देखोन । खालती न करिती कदा मान । निंदिती बोलती कठोर वचन । यम करचरण छेदी तयांचे ॥१६५॥ परवस्तु चोरावया देख । अखंड लाविला असे रोख । साधुसन्मानानें मानी दुःख । त्यासी नेत्ररोगतिडका न सोडिती ॥१६६॥ पुस्तकचोर ते मुके होती । रत्नचोरांचे नेत्र जाती । अत्यंत गर्वी ते महिष होती । पारधी निश्चिती श्येनपक्षी ॥१६७॥ भक्तांची जो निंदा करीत । त्याचे मुखीं दुर्गंधी घाणित । जो माता-पितयांसी ताडित । लुला होत यालागीं ॥१६८॥ जो अत्यंत कृपण । धन न वेंची अणुप्रमाण । तो महाभुजंग होऊन । धुसधुसीत बैसे तेथें ॥१६९॥ भिक्षेसी यतीश्वर आला । तो जेणें रिता दवडिला । शिव त्यावरी जाण कोपला । संतति संपत्ति दग्ध होय ॥१७०॥ ब्राह्मण बैसला पात्रावरी । उठवूनि घातला बाहेरी । त्याहूनियां दुराचारी । दुसरा कोणी नसेचि ॥१७१॥ ऐसा धर्माधर्म ऐकोन । पारधी सद्गद बोले वचन । स्वस्थळा जाई जलपान करोन । बाळांसी स्तन देऊन येईं ॥१७२॥ ऐसें ऐकोनि मृगी लवलाह्या । गेली जलप्राशन करुनियां । बाळें स्तनीं लावूनियां । तृप्त केलीं तियेनें ॥१७३॥ वडील झाली प्रसूत । दुसरी पतीची कामना पुरवित । मृगराज म्हणे आतां त्वरित। जाऊं चला व्याधापासीं ॥१७४॥ मृग पाडसांसहित सर्वही । व्याधापासीं आली लवलाही । मृग म्हणे ते समयीं । आधीं मज वधी पारधिया ॥१७५॥ मृगी म्हणे हा नव्हे विधी । आम्हीं जाऊं पतीच्या आधीं । पाडसें म्हणती त्रिशुद्धी । आम्हांसी वधीं पारधिया ॥१७६॥ त्यांचीं वचनें ऐकतां ते क्षणीं । व्याध सद्गद झाला मनीं । अश्रुधारा लोटल्या नयनीं । लागे चरणीं तयांच्या ॥१७७॥ म्हणे धन्य जिणें माझे झालें । तुमचेनि मुखें निरुपण ऐकिलें । बहुतां जन्मींचे पाप जळालें । पावन केले शरीर ॥१७८॥ माता पिता गुरु देव । तु्म्हीच आतां माझे सर्व । कैंचा संसार मिथ्या वाव । पुत्रकलत्र सर्व लटकें ॥१७९॥ व्याध बोले प्रेमेंकरुन । आतां कधीं मी शिवपद पावेन । तों अकस्मात आलें विमान । शिवगण बैसले त्यावरी ॥१८०॥ पंचवदन दशभुज । व्याघ्रांबर नेसलें महाराज । अद्भुत तयांचे तेज । दिक्चक्रामाजी न समाये ॥१८१॥ दिव्य वाद्यें वाजविती किन्नर । आलाप करिती विद्याधर । दिव्य सुमनांचे संभार । सुरगण स्वयें वर्षती ॥१८२॥ मृगें पावली दिव्य शरीर । व्याध करी साष्टांग नमस्कार । मुखें म्हणे जय जय शिव हर हर । तों शरीरभाव पालटला ॥१८३॥ परिसीं झगडतां लोह होय सुवर्ण । तैसा व्याध झाला दशभुज पंचवदन । शिवगणीं बहुत प्रार्थून । दिव्य विमानीं बैसविला ॥१८४॥ मृगें पावलीं दिव्य शरीर । तींही विमानीं आरुढली समग्र । व्याधाची स्तुती वारंवार । करिती सुरगण सर्वही ॥१८५॥ व्याध नेला शिवपदाप्रती । तारामंडळी मृगें राहती । अद्यापि गगनीं झळकती । जन पाहती सर्व डोळां ॥१८६॥ सत्यवतीहृदयरत्नखाणी । रसभरित बोलिला लिंगपुराणीं । तें सज्जन ऐकोत दिनरजनीं । ब्रह्मानंदेकरुनियां ॥१८७॥ धन्य ते शिवरात्रीव्रत । श्रवणें पातक दग्ध होत । जे हें पठण करिती सावचित्त । धन्य पुण्यवंत नर तेचि ॥१८८॥ सज्जन श्रोते निर्जर सत्य । प्राशन करोत शिवलिलामृत । निंदक असुर कुतर्कीं बहुत । त्यांसी प्राप्त कैचें हे ॥१८९॥ कैलासनाथ ब्रह्मानंद । तयाचें पदकल्हार सुगंध । तेथें श्रीधर अभंग षट्पद । रुंजी घालीत शिवनामें ॥१९०॥ शिवलीलामृत ग्रंथ प्रचंड । स्कंदपुराण ब्रह्मोत्तरखंड । परिसोत सज्जन अखंड । द्वितीयाध्याय गोड हा ॥१९१॥
॥ श्रीसांबसदाशिवार्पणमस्तु ॥ शुभं भवतु ॥
