ह. भ. प. संतकवी श्री दासगणू महाराजकृत श्री गजानन विजय ग्रंथाची संक्षिप्त पाठावृत्ती
॥ श्री गणेशाय नमः ॥ ॐ द्रां दत्तात्रेयाय नमः ॥ ॐ नमो भगवते श्री गजानन महाराजाय ॥ टिळक बाळ गंगाधर । महाराष्ट्राचा कोहिनूर । दूरदृष्टीचा सागर । राजकारणीं प्रवीण जो ॥१॥ वाक्चातुर्य जयाचें । बृहस्पतीच्या समान साचें । धाबें दणाणें इंग्रजांचें । पाहून ज्याच्या लेखाला ॥२॥ कृति करुन मेळविली । ज्यानें लोकमान्य ही पदवी भली । ती न त्यांना कोणी दिली । ऐसा होता बहाद्दर ॥३॥ तो एके वेळी अकोल्याला । शिवजयंतीच्या उत्सवाला । लोकाग्रहें येतां झाला । व्याख्यान द्यायाकारणें ॥४॥ झाली तयारी उत्सवाची । त्या अकोल्यामध्यें साची । मोठमोठाल्या विद्वानांची । गेली गडबड उडून ॥५॥ दामले, कोल्हटकर, खापर्डे । आणखी विद्वान बडेबडे । जमते झाले रोकडे । तया अकोल्या ग्रामासी ॥६॥ अध्यक्ष त्या उत्सवाचें । नेमिले होते टिळक साचे । नांव ऐकतां टिळकांचे । वर्हाड सारें आनंदलें ॥७॥ आधींच उत्सव शिवाजीचा । जो कलिजा महाराष्ट्राचा । आणखी वरी अध्यक्ष त्याचा । टिळक बाळ गंगाधर ॥८॥ अध्यक्ष उपाध्यक्ष निवडीले । स्वयंसेवक तयार झालें । तईं कईकांचें म्हणणें पडलें । ऐशा रीति विबुध हो ॥९॥ या शिवजयंती उत्सवाला । आणा शेगांवचे महाराजाला । श्रीस्वामीसमर्थ गजाननाला । म्हणजे दुधात साखर पडेल कीं ॥१०॥ शिवाजीच्या राष्ट्रोद्धारा । आशीर्वाद होता खरा । समर्थांचा साजिरा । म्हणून तडीस गेला तो ॥११॥ टिळकांचें राजकारण । हेंच जिजाई हृदयरत्न । त्याला पाहिजे आशीर्वचन । समर्थांचेच विबुध हो ॥१२॥ ते कित्येकां पसंत पडलें । कित्येकांस नाहीं रुचलें । ज्या न रुचलें ते बोललें । उघड उघड येणें रीति ॥१३॥ तो शेगांवाचा अवलिया । कशास आणितां ये ठायां । तो कांहीं तरी करुनियां । विक्षोभ करील सभेचा ॥१४॥ कांहीं लोक बोलले । हें न म्हणणें चांगले । गजाननाचीं पाऊलें । लागलीं पाहिजेत सभेला ॥१५॥ खरेंखुरे राष्ट्रोद्धारक । जरी टिळक असती एक । तरी महाराज निःशंक । सभेसी येतील ये ठायां ॥१६॥ ऐसी भवति न भवति झाली । मंडळी शेगांवास आली । आमंत्रण तें द्याया भली । सभेचे श्रीगजानना ॥१७॥ येतांच दादा खापर्ड्यासी । बोलते झाले पुण्यराशी । आम्ही येऊ सभेसी । तुमच्या शिवाजी उत्सवाच्या ॥१८॥ वेड्यापरी न तेथें करुं । जागींच बसून मौन धरुं । सुधारकांचा कधीं न करुं । मनोभंग मनाचा ॥१९॥ स्नेही त्या टिळकांचा । अण्णा पटवर्धन नांवाचा । शिष्य नरसिंह सरस्वतीचा । आळंदीचा असे जो ॥२०॥ त्या दोघा पुरुषा पाहण्यांस । आम्ही येऊं अकोल्यास । तें ऐकतां खापर्ड्यास । अती आनंद जाहला ॥२१॥ पाहा पाहा कोल्हटकरा । वर्हाडप्रांताचा ज्ञानहिरा । यानें वृत्तांत जाणिला सारा । जो कां झाला अकोल्यात ॥२२॥ यावरुन संतांचें । ज्ञान केवढें अगाध साचें । खर्या राष्ट्रपुरुषाचें । प्रेम यांना पाहा किती ॥२३॥ मुहूर्त या उत्सवाला । अती उत्तम लागला । चला वंदून समर्थाला । आपण जाऊं अकोल्यास ॥२४॥ शके अठराशें तिसासी । ती सभा होती वैशाखमासीं । वर्हाडप्रांती अकोल्यासी । उभारिलेल्या मंडपात ॥२५॥ सण अक्षयतृतीयेचा । वर्हाडप्रांतीं महत्त्वाचा । परी समुदाय जनांचा । मिळतां झाला प्रचंड ॥२६॥ मंडप चिकार भरुन गेला । जो तो पाहूं लागला । म्हणती कां हो सभेला । अजूनी न आले महाराज ॥२७॥ परी ते सभा भरण्याआधीं । येऊन बैसलें मंडपामधीं । साधू आपल्या वाणीस कधीं । असत्यता न येऊं दे ॥२८॥ सभेमाजी उच्चस्थानीं । बसले होते कैवल्यदानी । गादीस लोडा टेकूनी । जीवन्मुक्त साधुवर ॥२९॥ सिंहासनाच्या अग्रभागा । टिळकांस दिली होती जागा । त्यांच्या सन्निध बसले बघा । अण्णासाहेब पटवर्धन ॥३०॥ आणिक व्याख्याते विद्वानेतर । बसले होते सभोंवार । त्यांचें वर्णन कोठवर । करावें मी एक्या मुखें ॥३१॥ सभेलागीं आरंभ झाला । हेतू प्रथम निवेदिला । मग व्याख्यानसिंह उठला । टिळक बोलावयातें ॥३२॥ " दिवस आजचा धन्य धन्य । आहे पहा हो सज्जन । स्वातंत्र्यासाठीं ज्यानें प्राण । खर्चिले आपुले पूर्वकालीं ॥३३॥ त्या धनुर्धर योद्ध्याची । वीर गाजी शिवाजीची । जन्म जयंति आहे साची । म्हणून आपण मिळालो ॥३४॥ त्या रणगाजी शिवाजीला । रामदासें हातीं धरिला । म्हणून त्याचा बोलबाला । झाला भरतखंडामध्यें ॥३५॥ तेवीच आज येथे झालें । आशीर्वाद द्याया आलें । श्रीगजानन साधु भले । आपुलिया सभेस ॥३६॥ स्वातंत्र्यसूर्य मावळला । दास्यत्वाचा काळोख पडला । स्वातंत्र्य नाहीं जगीं ज्याला । तो समाज प्रेतवत् ॥३७॥ यासाठीं म्हणून । आहे करणें प्रयत्न । ज्या शिक्षणेंकरुन । राष्ट्रप्रेम वाढेल हो ॥३८॥ ऐसें शिक्षण पुढिल्यांप्रती । देणें भाग निश्चिती । ते शिक्षण हा भूपती । देईल कां हो अर्भकाला ?" ॥३९॥ ऐसे टिळक म्हणाले । महाराज आसनीं उठून बसले । गर्जून त्रिवार बोलले । नाहीं नाहीं ऐसें पाहा ॥४०॥ अरे अशानेंच पडतात । काढण्या दोन्ही दंडांप्रत । ऐसें बोलून गणगणांत । भजन करुं लागले ॥४१॥ सभा निर्विघ्न पार पडली । टिळकांची वाहवा झाली । खरें झालें त्याच सालीं । समर्थांचें भाकित ॥४२॥ भूपतीनें टिळकाला । एकशे चोवीसाखालीं धरिला । दोर्या पडल्या दंडाला । आला प्रसंग शिक्षेचा ॥४३॥ राजसत्तेचिया पुढें । कोणाचेंही न चाले घोडें । वकील होते बडे बडे । ते झटूं लागले टिळकांस्तव ॥४४॥ प्रेमी मंडळी टिळकांची । जी कां होती जिव्हाळ्याची । त्यांनीं पारमार्थिक उपायांची । केली योजना एक अशी ॥४५॥ खापर्डे अकोल्याच्या स्टेशनावरी । कोल्हटकरास मधुरोत्तरी । बोलते झाले ऐशापरी । ते थोडके सांगतो ॥४६॥ तुम्ही जावें शेगांवासी । समर्था विनंती करा ऐसी । सोडवा बाळ टिळकासी । प्रसंग मोठा दुर्धर ॥४७॥ लगेंच बसला गाडीत । कोल्हटकर टिळकभक्त । येतां झाला शेगांवांत । स्वामी गजाननाकडे ॥४८॥ तईं महाराज मठातें । निज आसनीं निजून होते । तीन दिवस जाहलें पुरते । परी न उठले यत्किंचित् ॥४९॥ चवथें दिवशीं समर्थ उठले । कोल्हटकरास बोलते झालें । तुम्ही अलोट प्रयत्न केले । परी न फळ येईल त्या ॥५०॥ ही मी देतो भाकर । ती खाऊं घाला लवकर । टिळकांप्रती अंतर । यांत कांहीं करुं नका ॥५१॥ या भाकरीच्या बळावरी । तो मोठी करील कामगिरी । जातो जरी फार दूरी । परी न त्याला इलाज ॥५२॥ ऐसें ऐकतां उत्तर । साशंक झाले कोल्हटकर । समर्था करुन नमस्कार । भाकर करीं घेतली ॥५३॥ ती नेऊन मुंबईला । घातली टिळकास खावयाला । वृत्तान्त तोही कथन केला । अथपासून इतिवरी ॥५४॥ तो ऐकून लोकांप्रत । टिळक बोलले हंसत हंसत । स्वामींचें तें अगाध सत्य । ज्ञान आहे खचित पाहा ॥५५॥ यश तुमच्या प्रयत्नांसी । येणार नाहीं निश्चयेंसी । आपली बाजू रक्षण्यासी । सरकार न्याया पाळील ना ॥५६॥ माझ्या हातें कामगिरी । मोठी होणार आहे खरी । ऐशी समर्थांची वैखरी । बोलली हे गूढ एक ॥५७॥ भूत भविष्य वर्तमान । जाणताती साधुजन । आपण मनुष्य सामान्य । पाहूं पुढें काय होतें ॥५८॥ प्रसाद म्हणून भाकरी । ती कुसकरुन भक्षिली खरी । दंत न मुखाभीतरीं । परी प्रसाद टाकवेना ॥५९॥ झाली शिक्षा टिळकांस । नेलें ब्रह्मदेशीं मंडाल्यास । तेथे जन्मला गीतारहस्य । गीतेवरील ग्रंथ त्यांचा ॥६०॥ हीच मोठी कामगिरी । झाली त्यांच्या हस्ते खरी । मान जगद्गुरुपरी । मिळता झाला टिळकांतें ॥६१॥ स्वातंत्र्य जरी मिळविलें असतें । तरी न ऐसी कीर्ति टिकते । पाहा करुन चित्तात । पूर्णपणें विचार ॥६२॥ यावच्चंद्रदिवाकर । पुरुष बाळ गंगाधर । चिरंजीव निरंतर । राहील कीर्तिरुपानें ॥६३॥ असो करवीर कोल्हापुरीचा । द्विज चित्पावन जातीचा । श्रीधर गोविंद नांवाचा । काळे उपनांव जयाचें ॥६४॥ तो कॉलेजात गेला । परी इन्टर नापास झाला । म्हणून फिरत राहिला । वर्तमानपत्रे वाचीत ॥६५॥ तो 'केसरी' पत्रांत । वाचलें ओयामा टोगो चरित्र । तेणें त्याच्या मनांत । वृत्ति एक उठली अशी ॥६६॥ आपण जावें विलायतेला । यंत्रविद्या ही शिकण्याला । उगे भार भूमीला । होण्यामाजीं अर्थ काय ? ॥६७॥ परी द्रव्याची न लागे संगत । कोणीही ना करी मदत । घरची गरीबी अत्यंत । काय करितो बिचारा ॥६८॥ तो आपल्या मित्रासी । आला भेटण्या भंडार्यासी । जो मन्रो हायस्कुलासी । होता एक शिक्षक ॥६९॥ त्यासी विचार आपुला । श्रीधरानें कळविला । तोही त्याला पसंत पडला । परी पैशाची वाट काय ? ॥७०॥ चाल जाऊं गांवाला । आपुल्या जन्मभूमीला । त्या करवीर कोल्हापूराला । इकडे उन्हाळा विशेष ॥७१॥ दोघे बसले गाडीत । समर्थांची ऐकून कीर्त । उतरते झाले शेगांवांत । साधु कैसा तो पहावया ॥७२॥ दोघें आलें मठात । समर्थां केलें दंडवत । बैसते झाले जोडून हात । स्वामींचिया सन्मुख ॥७३॥ मनोदय श्रीधराचा । समर्थांनीं जाणिला साचा । म्हणाले उगीच परदेशाचा । विचार वेड्या करुं नको ॥७४॥ अवघेच कांहीं आहे येथ । अर्थ ना भौतिकशास्त्रात । सेवी अध्यात्मविद्येप्रत । म्हणजे कृतार्थ होशील तूं ॥७५॥ त्यायोगें विचारक्रांति । श्रीधराच्या झाली चित्तीं । कोल्हापूरची एक व्यक्ती । आठवली या समयास त्या ॥७६॥ ते स्वामी कुंभारगल्लीचे । होते कोल्हापुरीचे । बोलणे याच परीचें । होतें हमेशा भक्तांसी ॥७७॥ ऐसें श्रीधर आणितां मनीं । महाराज वदले गर्जोनी । हिंदुस्थाना सोडूनी । उगाच कोठे जाऊ नको ॥७८॥ योगशास्त्र जमल्यास करुन पाही । कोठे न आतां जाई येई । ऐसें समर्थ बोलतां पाहीं । श्रीधर चित्तीं आनंदला ॥७९॥ एक संतावांचून । विचाराचें परिवर्तन । कोणी न करुं शके आन । सत्य एक त्यांनाच कळें ॥८०॥ महाराज म्हणाले या ठायीं । तुझा अभ्युदय होईल पाही । कांता वाट पहाते गेहीं । तुझी कोल्हापुराला ॥८१॥ जा आतां मित्रासहित । आपुल्या कोल्हापुराप्रत । तेंच पुढें झालें सत्य । श्रीधर लौकिका चढले हो ॥८२॥ श्रीधर बी.ए., एम्.ए. झाले । प्रिन्सिपॉल त्या नेमिलें । शिवपुरी कॉलेजाशीं भले । सिंद्याचिया राज्यांत ॥८३॥ संत साक्षात् ईश्वर । चालते बोलते भूमीवर । त्यांच्या कृपेचा आधार । जया मिळे तोच मोठा ॥८४॥ शुभं भवतु ॥ श्रीहरिहरार्पणमस्तु ॥
॥ इति पंचदशोऽध्यायः समाप्तः ॥
No comments:
Post a Comment