॥ श्रीगुरुचरित्र अध्याय ५२ - अवतरणिका ॥

॥ श्री गणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ श्रीगुरुभ्यो नमः ॥ श्रीगुरुदेवदत्तात्रेयचरणारविन्दाभ्यां नमः ॥

॥ गुरुर्ब्रह्मा गुरुर्विष्णुः गुरुर्देवो महेश्वरः I गुरुरेव परं ब्रह्म तस्मै श्रीगुरवे नमः ॥ ॐ ॥

श्रोते व्हावे सावधान I श्रीगुरुचरित्राध्याय एकावन्न I ऐकोनि नामधारकाचे मन I ब्रह्मानंदी निमग्न पै ॥१॥ सेवूनि गुरूचरित्रामृत I नामधारक तटस्थ होत I अंगी धर्म-पुलकांकित I रोमांचही ऊठती ॥२॥ कंठ झाला सद्‌गदित I गात्रे झाली संकपित I विवर्ण भासे लोकांत I नेत्री वहाती प्रेमधारा ॥३॥ समाधिसुखे न बोले I देह अणुमात्र न हाले I सात्विक अष्टभाव उदेले I नामधारक-शिष्याचे ॥४॥ देखोनि सिद्ध सुखावती I समाधि लागली यासी म्हणती I सावध करावा मागुती I लोकोपकाराकारणें ॥५॥ म्हणोनि हस्ते कुरवाळिती I प्रेमभावें आलिंगिती I देहावरी ये ये म्हणती I ऐक बाळा शिष्योत्तमा ॥६॥ तूं तरलासि भवसागरी I रहासी ऐसा समाधिस्थ जरी I ज्ञान राहील तुझ्या उदरीं I लोक तरती कैसे मग ॥७॥ याकारणें अंतःकरणी I दृढता असावी श्रीगुरुचरणीं I बाह्य देहाची रहाटणी I शास्त्राधारें करावी ॥८॥ तुवां विचारिले म्हणोनि I आम्हां आठवली अमृताची वाणी I तापत्रयाते करी हानि I ऐशी अनुपम्या प्रगटली ॥९॥ तुजमुळे आम्हां आठवले I तुवां आम्हां बरवें केलें I त्वांही एकाग्रत्वे ऐकिलें I आता हेंच विस्तारी ॥१०॥ नामधारका ऐशियापरी I सिद्ध सांगती परोपरी I मग तो नेत्रोन्मीलन करी I कर जोडोनि उभा ठाके ॥११॥ म्हणे कृपेचे तारुं I तूंचि या विश्वास आधारू I भवसागर पैलपारु I तूंचि करिसी श्रीगुरुराया ॥१२॥ ऐसे नामधारक विनवीत I सिद्धाचे चरणी लागत I म्हणे श्रीगुरूचरित्रामृत I अवतरणिका मज सांगा ॥१३॥ या श्रीगुरूचरित्रामृती I अमृताहूनि परमामृती I भक्तजनांची मनोवृत्ति I बुडी देवोनि स्थिरावली ॥१४॥ मी अतृप्त आहे अजूनि I हेचि कथा पुनः सुचवोनि I अक्षयामृत पाजूनि I आनंदसागरी मज ठेवा ॥१५॥ बहु औषधींचे सार काढोन I 'त्रैलोक्यचिंतामणी' - रसायण I संग्रह करिती विचक्षण I तैसे सार मज सांगा ॥१६॥ ऐकोनि शिष्याची प्रार्थना I आनंद सिद्धाचिया मना I म्हणती बाळका तुझी वासना I अखंड राहो श्रीगुरूचरित्री ॥१७॥ श्रीगुरूचरित्राची ऐका I सांगेन आतां अवतरणिका I प्रथमपासूनि सारांश निका I एकावन्नाध्यायपर्यंत ॥१८॥ प्रथमाध्यायी मंगलाचरण I मुख्य देवतांचे असे स्मरण I श्रीगुरूमूर्तीचे दर्शन I भक्ताप्रती जाहलें ॥१९॥ द्वितीयाध्यायी ब्रह्मोत्पत्ती I चारी युगांचे भाव कथिती I श्रीगुरुसेवा दीपकाप्रती I घडली ऐसे कथियेले ॥२०॥ नामधारका अमरजासंगमा I श्रीगुरू नेती आपुले धामा I अंबरीष दुर्वास यांचा महिमा I तृतीयाध्यायी कथियेला ॥२१॥ चतुर्थाध्यायी अनसूयेप्रती I छळावया त्रैमूर्ति येती I परी तियेचे पुत्र होती I स्तनपान करिती आनंदे ॥२२॥ पंचमी श्रीदत्तात्रेय धरी I स्वयें अवतार पीठापुरी I ' श्रीपाद-श्रीवल्लभ ' नामधारी I तीर्थयात्रेसी निघाले ॥२३॥ सहाव्यांत लिंग घेऊनि I रावण जातां गोकर्णी I विघ्नेश्वरें विघ्न करूनि I स्थापना केली तयाची ॥२४॥ गोकर्णमहिमा असंख्यात I रायाप्रती गौतम सांगत I चांडाळी उद्धरिली अकस्मात I सातव्या अध्यायी वर्णिती ॥२५॥ माता पुत्र जीव देत होतीं I तयांप्रती गुरु कथा सांगती I शनिप्रदोष व्रत देती I ज्ञानी करिती अष्टमीं ॥२६॥ नवमाध्यायीं रजकाप्रती I कृपाळू गुरु राज्य देती I दर्शन देऊं म्हणती पुढती I गुप्त झाले मग तेथें ॥२७॥ तस्करीं मारिला भक्त ब्राह्मण I तस्करां वधिती श्रीगुरु येऊन I ब्राह्मणाला प्राणदान I देती दशमाध्यायांत ॥२८॥ " माधव " ब्राह्मण करंजपुरीं I " अंबा " नामें त्याची नारी I 'नरसिंह-सरस्वती ' तिचे उदरीं I एकादशीं अवतरले ॥२९॥ द्वादशाध्यायी मातेप्रति I ज्ञान कथूनि पुत्र देती I काशीक्षेत्रीं संन्यास घेती I यात्रा करिती उत्तरेची ॥३०॥ माता-पित्यांतें करंजपुरी I भेटोनि येती गोदातीरीं I कुक्षिव्यथेच्या विप्रावरी I कृपा करिती त्रयोदशीं ॥३१॥ क्रूर यवनाचें करूनि शासन I सायंदेवास वरदान I देती श्रीगुरु कृपा करून I चौदाविया अध्यायीं ॥३२॥ पंचदशीं श्रीगुरूमूर्ति I तीर्थे सांगती शिष्यांप्रती I यात्रे दवडूनि गुप्त होती I वैजनाथी श्रीगुरू ॥३३II षोडशीं ब्राह्मणा गुरुभक्ति I कथूनि दिधली ज्ञानशक्ति I श्रीगुरू आले भिल्लवडीप्रती I भुवनेश्वरी-संनिध ॥३४॥ भुवनेश्वरीला मूर्ख ब्राह्मण I जिव्हा छेदोनि करी अर्पण I त्यास श्रीगुरुंनीं विद्या देऊन I धन्य केला सप्तदशीं ॥३५॥ घेवडा उपटूनि दरिद्रियाचा I कुंभ दिधला हेमाचा I वर्णिला प्रताप श्रीगुरूचा I अष्टादशाध्यायांत ॥३६॥ औदुंबराचें करूनि वर्णन I योगिनींस देऊनि वरदान I गाणगापुरास आपण I एकुणविंशीं श्रीगुरू गेले ॥३७॥ स्त्रियेचा समंध दवडून I पुत्र दिधले तिजला दोन I एक मरतां कथिती ज्ञान I सिद्धरुपें विसाव्यांत ॥३८॥ तेचि कथा एकविंशीं I प्रेत आणिलें औदुंबरापाशीं I श्रीगुरू येऊनि तेथे निशीं I पुत्र उठविती कृपाळू ॥३९॥ भिक्षा दरिद्र्या-घरी घेती I त्याची वंध्या महिषी होती I तीस करून दुग्धवती I बेविसाव्यांत वर दिधला ॥४०॥ तेविसाव्यांत श्रीगुरूस I राजा नेई गाणगापुरास I तेथे उद्धरती राक्षस I त्रिविक्रम करी गुरुनिंदा ॥४१॥ भेटों जाती त्रिविक्रमा I दाविती विश्वरूपमहिमा I विप्र लागे गुरुपादपद्मा I चोविसाव्यांत वर देती ॥४२॥ म्लेंछापुढें वेद म्हणती I विप्र ते त्रिविक्रमा छळती I त्याला घेऊनि सांगातीं I गुरूपाशी आला पंचविशीं ॥४३॥ सव्विसाव्यांत तया ब्राह्मणा I श्रीगुरू सांगती वेदरचना I त्यागा म्हणती वादकल्पना I परी ते उन्मत्त नायकती ॥४४॥ सत्ताविशीं आणूनि पतिता I विप्रासीं वेदवाद करितां I कुंठित करोनि शापग्रस्ता I ब्रह्मराक्षस त्यां केलें ॥४५॥ अष्टाविंशीं तया पतिता I धर्माधर्म सांगोनि कथा I पुनरपि देऊनि पतितावस्था I गृहाप्रती दवडिला ॥४६॥ एकोनत्रिंशीं भस्मप्रभाव I त्रिविक्रमा कथिती गुरुराव I राक्षसा उद्धरी वामदेव I हा इतिहास तयांतचि ॥४७॥ त्रिंशाध्यायीं पति मरतां I तयाची स्त्री करी बहु आकांता I तीस श्रीगुरू नाना कथा I कथूनि शांतवूं पहाती ॥४८॥ एकतिसाव्यांत तेचि कथा I पतिव्रतेचे धर्म सांगतां I सहगमनप्रकार बोधिता I तें स्त्रियेतें जगद्‌गुरु ॥४९॥ सहगमनीं निघतां सती I श्रीगुरूस झाली नमस्कारिती I आशीर्वाद देवोनि तिचा पति I बत्तिसाव्यांत उठविला ॥५०॥ तेत्तिसाव्यांत रुद्राक्षधारण I कथा कुक्कुट-मर्कट दोघेजण I वैश्य-वेश्येचें कथन I करिती रायातें पराशर ॥५१॥ रुद्राध्यायमहिमा वर्णन I चौतिसाव्यांत निरुपण I राजपुत्र केला संजीवन I नारद भेटले रायातें ॥५२॥ पंचत्रिंशत्प्रसंगांत I कचदेवयानी कथा वर्तत I आणिक सोमवारव्रत I सीमंतिनीच्या प्रसंगें ॥५३॥ छत्तिसीं ब्रह्मनिष्ठ ब्राह्मणा I स्त्रियेनें नेलें परान्नभोजना I कंटाळूनि धरिती श्रीगुरूचरणा I त्याला कर्ममार्ग सांगती ॥५४॥ सप्तत्रिंशीं नाना धर्म I विप्रा सांगोनि ब्रह्मकर्म I प्रसन्न होऊनि वर उत्तम I देती श्रीगुरु तयातें ॥५५॥ अष्टत्रिंशीं भास्कर ब्राह्मण I तिघांपुरतें शिजवी अन्न I जेविले बहु ब्राह्मण I आणिक गांवचे शूद्रादि ॥५६॥ सोमनाथाची गंगा युवती I साठ वर्षांची वंध्या होती I तीस दिधली पुत्रसंतति I एकुणचाळिसावे अध्यायीं ॥५७॥ नरहरीकरवीं शुष्ककाष्ठा I अर्चवूनि दवडिलें त्याच्या कुष्ठा I शबरकथा शिष्य-वरिष्ठां I चाळिसाव्यांत सांगती ॥५८॥ एकेचाळिशीं सायंदेवा- I हस्ते घेती श्रीगुरू सेवा I ईश्वर पार्वतीसंवाद बरवा I काशीयात्रा निरुपण ॥५९॥ पुत्रकलत्रेसीं सायंदेव I येऊनि करिती श्रीगुरूस्तव I त्याला कथिती यात्राभाव I वरही देती एकेचाळिसीं ॥६०॥ बेचाळिसीं अनंतव्रत I धर्मराया कृष्ण सांगत I तेचि कथा सायंदेवाप्रत I सांगोनि व्रत करविती ॥६१॥ त्रेचाळिसीं तंतुकार भक्तासी I श्रीपर्वत दावूनि क्षणेंसीं I शिवरात्रि-पुण्यकथा त्यासी I विमर्षण राजाची कथियेली ॥६२॥ चव्वेचाळिसीं कुष्ठी ब्राह्मण I आला तुळजापुराहून I त्याला करवूनि संगमी स्नान I कुष्ठ नासूनि ज्ञान देती ॥६३॥ कल्लेश्वर हिप्परगे ग्रामास I श्रीगुरू भेटती नरहरी कवीस I आपुला शिष्य करिती त्यास I पंचेचाळिसावे अध्यायी ॥६४॥ शेचाळिसीं दिवाळी सण I गुरूसी आमंत्रिती सात जण I तितुकीं रूपे धरुनि आपण I गेले, मठिंही राहिले ॥६५॥ सत्तेचाळिसीं शूद्रशेतीं I त्याचा जोंधळा कापूनि टाकिती I शतगुणे पिकवूनि पुढती I आनंदविलें तयातें ॥६६॥ अठ्ठेचाळिसीं श्रीगुरूमूर्ति I अमरजासंगममाहात्म्य कथिती I स्नान करवूनि दवडिती I कुष्ठ दैवार्जिती रत्नाबाईचें ॥६७॥ ईश्वरपार्वती-संवाद शुद्ध I मंत्रराज गुरुगीता प्रसिद्ध I नामधारका सांगे सिद्ध I एकूणपन्नासावे अध्यायीं ॥६८॥ म्लेंच्छाचा स्फोटक दवडिती I भक्तीस्तव त्याचे नगरा जाती I पुढे श्रीपर्वतीं भेटों म्हणती I पन्नासावे अध्यायीं ॥६९॥ एकावन्नांत गुरुमूर्ति I देखोनियां क्षितीं पापप्रवृत्त्ति I उपद्रवितील नानायाती I म्हणोनि गुप्तरूपें रहावे ॥७०॥ ऐसा करूनि निर्धार I शिष्यांसी सांगती गुरुवर I आजि आम्ही जाऊ पर्वतावर I मल्लिकार्जुनयात्रेसी ॥७१॥ ऐसें ऐकूनि भक्तजन I मनीं होती अति उद्विग्न I शोक करिती आक्रंदोन I श्रीगुरूचरणीं लोळती ॥७२॥ इतुकें पाहूनि गुरुमूर्ति I वरदहस्तें तया कुरवाळिती I मद्‌भजनीं धरा आसक्ति I मठधामीं राहोनियां ॥७३॥ ऐसें बोधूनि शिष्यांसी I गुरु गेले कर्दळीवनासी I नाविकमुखें सांगूनि गोष्टीसी I निजानंदीं निमग्न होती ॥७४॥ ऐसें अपार श्रीगुरूचरित्र I अनंत कथा परम पवित्र I त्यांतील एकावन्न अध्याय मात्र I प्रस्तुत कथिले तुजलागीं ॥७५॥ सिद्ध म्हणे नामधारका I तुज कथिली अवतरणिका I श्रीगुरू गेले वाटती लोकां I परी गुरु गुप्त असती गाणगापुरीं ॥७६॥ कलियुगीं अधर्म वृद्धि पावले I म्हणोनि श्रीगुरू गुप्त झाले I भक्तजनांला जैसे पहिले I तैसेच भेटती अद्यापि ॥७७॥ हे अवतरणिका सिद्ध माला I श्रीगुरू भेटती जपे त्याला I जैसा भावार्थ असे आपुला I तैसी कार्ये संपादिती ॥७८॥ नामधारका तूं शिष्य भला I अवतरणिकेचा प्रश्न केला I म्हणोनि इतिहाससारांशाला I पुनः वदलों सत्शिष्या ॥७९॥ पूर्वी ऐकिलें असेल कानीं I त्यांतें तात्काळ येईल ध्यानीं I इतरां इच्छा होईल मनीं I श्रीगुरूचरित्रश्रवणाची ॥८०॥ ऐसी अवतरणिका जाण I तुज कथिली कथांची खूण I इचें सतत करितां स्मरण I कथा अनुक्रमें स्मरतसे ॥८१॥ ऐसें वदे सिद्धमुनि I नामधारक लागे चरणीं I विनवीतसे कर जोडोनि I तुझे वचनें सर्वसिद्धि ॥८२॥ आता असे विनवणी I श्रीगुरू-सप्ताहपारायणीं I किती वाचावे प्रतिदिनीं I हें मज सांगा श्रीगुरुराया ॥८३॥ सिद्ध म्हणती नामधारका I तुवां प्रश्न केला निका I परोपकार होईल लोकां I तुझ्या प्रश्नेंकरोनियां ॥८४॥ अंत:करण असतां पवित्र I सदाकाळ वाचावें गुरुचरित्र I सौख्य होय इहपरत्र I दुसरा प्रकार सांगेन ॥८५॥ सप्ताह वाचावयाची पद्धती I तुज सांगों यथास्थिती I शुचिर्भूत होवोनि शास्त्ररीतीं I सप्ताह करितां बहु पुण्य ॥८६॥ दिनशुद्धि बरवी पाहून I आवश्यक स्नानसंध्या करून I पुस्तक वाचावयाचें स्थान I रंगवल्लादि शोभा करावी ॥८७॥ देशकालादि संकल्प करून I पुस्तकरुपी श्रीगुरुचें पूजन I यथोपचारेंकरून I ब्राह्मणासही पूजावें ॥८८॥ प्रथम दिवसापासोन I बसावया असावें एक स्थान I अतत्वार्थ भाषणी धरावें मौन I कामादि नियम राखावे ॥८९॥ दीप असावे शोभायमान I देव-ब्राह्मण-वडिलां वंदून I पूर्वोत्तर मुख करून I वाचनीं आरंभ करावा ॥९०॥ सप्त संख्या अध्याय प्रथम दिनीं I अष्टादश द्वितीय दिनीं I अष्टाविंशति तृतीय दिनीं I चतुर्थ दिवशीं चौतीस पैं ॥९१॥ सदतीसपर्यंत पांचवे दिनीं I त्रेचाळीसवरी सहावे दिनीं I सप्तमीं एकावन्न वाचोनि I अवतरणिका वाचावी ॥९२॥ नित्य पाठ होतां पूर्ण I करावें उत्तरांग-पूजन I श्रीगुरुतें नमस्कारून I उपाहार कांहीं करावा ॥९३॥ याप्रकारें करावें सप्त दिन I रात्रीं करावें भूमिशयन I सारांश शास्त्राधारेंकरून I शुचिर्भूत असावें ॥९४॥ एवं होतां सप्त दिन I ब्राह्मणसुवासिनी-भोजन I यथाशक्त्या दक्षिणा देऊन I सर्व संतुष्ट करावे ॥९५॥ ऐसें सप्ताह-अनुष्ठान I करीतां होय श्रीगुरूदर्शन I भूतप्रेतादि-बाधा निरसन I होवोनि, सौख्य होतसे ॥९६॥ ऐसें सिद्धाचें वचन ऐकोनि I नामधारक लागे चरणीं I म्हणे बाळाची आळी पुरवोनि I कृतकृत्य केलें गुरुराया ॥९७॥ श्रोते म्हणती वंदूनि पायीं I श्रीगुरू केली बहु नवलाई I बाळका अमृत पाजी आई I तैसें आम्हां पाजिलें ॥९८॥ प्रति अध्याय एक ओंवी I ओंविली रत्नमाळा बरवी I मनाचे कंठीं घालितां, पदवी I सर्वार्थाची पाववी ॥९९॥ सिद्धाचें वचन रत्नखाणी I त्यांतूनि नामधारक रत्नें आणी I एकावन्न भरोनि रांजणीं I भक्त-याचकां तोषविलें ॥१००॥ किंवा सिद्ध हा कल्पतरू I नामाधारकें पसरिला करू I यांच्छा करोनि परोपकारु I भक्तांकरितां बहु केला ॥१०१॥ किंवा सिद्धमुनि बलाहक I नामधारक शिष्य चातक I मुख पसरोनि बिंदू एक I मागतां अपार वर्षला ॥१०२॥ तेणें भक्तां अभक्तां फुकाचा I सकळां लाभ झाला अमृताचा I हृदयकोश खळजनांचा I पाषाणसमही पाझरे ॥१०३॥ श्रीगुरुरायाचे धरुं चरण I सिद्धमुनीतें करूं वंदन I नामधारका करूं नमन I ऐसें करीं नारायणा ॥१०४॥ श्रीगुरुरूपी नारायणा I विश्वंभरा दीनोद्धारणा I आपण आपली दावूनि खुणा I गुरुशिष्यरूपें क्रीडसी ॥१०५॥

॥ इति श्रीगुरूचरित्रामृते परमकथाकल्पतरौ श्रीनृसिंहसरस्वत्युपाख्याने सिद्ध-नामधारकसंवादे एकपंचाशदध्यायसारे अवतरणिका नाम द्विपंचाशत्तमोSध्यायः ॥ श्रीगुरूदत्तात्रेयार्पणमस्तु ॥

॥ श्रीगुरुदेवदत्त ॥ 

॥ दिगंबरा दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा ॥ दिगंबरा दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा ॥

॥ दिगंबरा दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा ॥